فاعل آن است يا تارك.

مثال: فرض كنيد نماز جمعه يا واجب است يا حرام- جنبه عباديّت آن را در نظر نگيريد. و نكته‌اش را بزودى توضيح مى‌دهيم- در اين مثال احتياط به معنى موافقت قطعيّه، ممكن نيست البتّه مخالفت قطعيّه هم امكان ندارد، چون مكلّف نمى‌تواند هم نماز جمعه را اتيان و هم ترك نمايد.

وجوه در مسئله‌

1- برائت عقلى و نقلى جارى مى‌شود.

بيان ذلك: خصوص وجوب آن شى‌ء، مشكوك است پس قاعده قبح عقاب بلا بيان- برائت عقلى- و حديث رفع و امثال آن- برائت شرعى- شامل محل بحث مى‌شود و همچنين خصوص حرمت همان شى‌ء مشكوك است پس قاعده قبح عقاب بلا بيان و حديث رفع شامل آن مى‌شود.

2- بايد احدهما المعيّن را اخذ كنيم (يعنى يا جانب وجوب را بگيريم و تا آخر فاعل آن شى‌ء باشيم‌[19] يا جانب حرمت را بگيريم و تا آخر تارك آن شى‌ء باشيم).

3- بايد يكى از آن دو را به نحو تخيير- شرعى- اخذ نمود. و ظاهر اين تخيير اين است كه استمرارى است يعنى در هر مرتبه، مكلّف مخيّر است كه يا جانب وجوب يا جانب حرمت را رعايت كند.

4- در مقام عمل تخيير- عقلى- بين فعل و ترك هست امّا از نظر حكم، توقّف‌