تذنيبان: الأوّل: لا ريب في استحقاق الثّواب على امتثال الأمر النّفسيّ و موافقته، و استحقاق العقاب على عصيانه و مخالفته عقلا، و اما استحقاقهما على امتثال الغيريّ و مخالفته، ففيه إشكال، و إن كان التّحقيق عدم الاستحقاق على موافقته و مخالفته بما هو موافقة و مخالفة؛ ضرورة استقلال العقل بعدم الاستحقاق إلا لعقاب واحد، أو لثواب كذلك، فيما خالف الواجب و لم يأت بواحدة من مقدّماته على كثرتها، أو وافقه و أتاه بماله من المقدّمات(1).

اگر واجب نفسى باشد و ارتباطى با آن غير نداشته باشد، اكنون لازم التّحصيل است امّا اگر واجب غيرى باشد چون ذى‌المقدّمه‌اش فعلا وجوب ندارد، مقدمه آن‌هم واجب نيست پس كسى كه شاكّ در نفسيّت و غيريّت هست در نتيجه، مردّد است كه: آيا الآن اتيان آن شى‌ء، واجب است يا نه و شكّ او در وجوب فعلى و عدم وجوب فعلى آن شى‌ء هست و در شبهه وجوبيّه بدويّه، مقتضاى اصل برائت، اين است كه «لا يجب الاتيان به.»

آيا موافقت و مخالفت با امر غيرى، موجب استحقاق ثواب و عقاب است‌

(1)- ترديدى وجود ندارد كه اگر امر نفسى، امتثال شود، عقل، حكم به استحقاق مثوبت مى‌كند و چنانچه با آن، مخالفت شود، حكم به استحقاق عقوبت مى‌نمايد. ضمنا اين مطلب، تقريبا مورد تعرّض و بيان تمام اصوليين مى‌باشد امّا آنچه كه محلّ بحث، واقع شده، اين است كه:

آيا امتثال امر غيرى، موجب استحقاق مثوبت مى‌شود و همچنين آيا مخالفت با امر غيرى، باعث استحقاق عقوبت مى‌گردد؟