ثمّ إنّه ربما حكي عن بعض أهل النّظر من أهل العصر إشكال في الواجب المعلّق، و هو أن الطلب و الإيجاب، إنّما يكون بازاء الإرادة المحرّكة للعضلات نحو المراد، فكما لا تكاد تكون الإرادة منفكّة عن المراد، فليكن الإيجاب غير منفك عما يتعلّق به، فكيف يتعلّق بأمر استقباليّ؟ فلا يكاد يصحّ الطّلب و البعث فعلا نحو أمر متأخّر(1).

(1)- مصنّف رحمه اللّه دو اشكال بر تقسيم صاحب فصول داشتند امّا اكنون در مقام بيان و دفع اشكالى هستند كه حكايت از بعضى اهل نظر- محقّق نهاوندى- درباره واجب معلّق شده.

كأنّ محقّق نهاوندى فرموده‌اند: اصلا واجب معلق، قابل تصور نيست.

اشكال: اوامر و ايجاب‌هائى كه از ناحيه مولا نسبت به عبد، صادر مى‌شود، به منزله همان اراده‌اى هست كه انسان در افعال اختيارى خودش دارد به عبارت ديگر: گاهى مطلوب مولا اتيان يك ظرف آب است در اين صورت، ممكن است شخصا و مباشرتا به آن اقدام كند و امكان دارد دستور و ايجابى نسبت به عبد خود صادر كند تا اينكه ظرف آب را حاضر نمايد پس «ايجاب» و «بعث» به منزله همان اراده‌اى هست كه انسان در افعال اختيارى و مباشريّه خود دارد، منتها گاهى اراده مى‌كند و به دنبال آن، شخصا اقدام مى‌نمايد و گاهى به جاى اراده انجام، بر عبد خود واجب مى‌كند كه فلان عمل را انجام دهد. خلاصه اينكه: ايجاب و بعث، جانشين اراده افعال اختياريّه هست.

سؤال: معناى اراده چيست؟

جواب: «الارادة هو الشّوق المؤكّد المحرّك للعضلات نحو المراد»، اراده، همان شوق‌