مقايسه نمود نه با «بنّا و ساختمان».

آيا موجودات جهان در ايجاد آثار «استقلال» دارند بررسى قسمت ديگرى از كلام مفوّضه‌

استقلال در تأثير داراى دو مرحله هست: الف: موجودات جهان در آثار و خواصّ خود مؤثّر هستند ب: مرحله كامله تأثير، اين است كه اشياء، نسبت به آثار و خواص خود داراى استقلال باشند.

سؤال: آيا امكان دارد كه يك موجود «ممكن» كه اصل وجودش نياز به علّت دارد، در تأثير و ايجاد آثار و خواص، استقلال داشته باشد يا اينكه امكان ندارد؟

جواب: معناى استقلال در تأثير، اين است كه مؤثّر بتواند، اثر را ايجاد نمايد به نحوى كه مقتضى، شرائط وجودى اثر و رفع موانع وجودى آن در اختيارش باشد.

مثال: شما كه مى‌گوئيد ساختمانى را مى‌توانم ايجاد نمايم، معنايش اين است كه تمام شرائط وجودى ساختمان را مى‌توانم مهيّا كنم.

اگر عمارتى نياز به صد شرط داشته باشد و شما نود و نه شرط آن را ايجاد كرديد امّا نتوانستيد يك شرط را مهيّا كنيد، آيا مى‌توان گفت شما در ايجاد ساختمان، مستقل هستيد- به علّت اينكه نود و نه شرط آن را در اختيار شما هست-

اصلا معناى شرطيّت و مدخليّت شرائط، اين است كه تا وقتى كه تمام شرائط وجودى در خارج، محقّق نشود، امكان ندارد كه ساختمان، تحقّق پيدا كند، بنابراين اگر كسى بخواهد ادّعاى استقلال در ايجاد ساختمان كند، بايد تمام شرائط وجود آن بناء