نام کتاب : بررسي و داوري در مسايل اختلافي ميان دو فيلسوف اسلامي نویسنده : حسنی، حسن جلد : 1 صفحه : 49
واضحتر است، زيرا قضيّه «هيچ خندانى انسان نيست» كه قضيّه عكس است، از اين جهت كاذب است كه ضدّ آن
يعنى «هر خندانى انسان است» صادق است، ولى قضيّه «هيچ متحرّكى انسان نيست» كه قضيّه عكس است، به اين
جهت كاذب است، كه نقيض آن «بعضى از انسانها متحركاند»، صادق است منافات ميان ضدّين، ظاهرتر از
منافات ميان نقيضين است»[1].
«نتيجهبحث»
خواجه، اعتراض فخر رازى را بر بو على از اينكه چرا عدم انعكاس سالبه
كلّى را اختصاص داده بموردى كه محمول اخصّ از موضوع باشد، جواب داد كه تخصيص او
براى اين بوده كه كذب عكس در اين مورد، واضحتر بوده است. قطب رازى در «محاكمات» نظر خواجه را تأييد نموده است به اين بيان:
«قصد بو على آن بوده كه سالبه كلّى نه بجزئى عكس
مىشود و نه بكلّى، تماميّت اين مفهوم از كلام او وقتى است كه محمول سالبه كلّى،
عرض خاصّ مفارق باشد، نه عرض عامّ، چون اين حكم عمومى براى عرض عام كه محمول باشد
ثابت نيست»[2].
«احتمال ديگر اين است كه: قصد بو على آن بوده كه حتّى در يك مورد هم كه شده
نشان دهد كه سالبه كلى عكس ندارد چون حكم به اين مقدار هم به اينكه براى سالبه
كلّى عكس نيست كفايت مىكرد نه اينكه قصدش تخصيص به آن موردى بوده كه ذكر كرده
است، پس اگر مورد ديگرى از سالبه كلّى يافت شود كه عكس نداشته باشد، معارض با
موردى كه او ذكر كرده نمىباشد. بنابراين نبايد سبب اعتراض بر بو على گردد.
[1]اقول: الشّيخ اءنّما خصّ البيان بالخاصّة لكونها اوضح،
فاءنّ ايجاب الموضوع على الخاصّة الّتى هى القابل للعكس المطلوب اءنّما يكون كلّيا
و على العرض جزئيا و الاءمتناع عن الجمع على الصدق فى المتضادّين اوضح منه فى
المتناقضين ... خواجه نصير الدين طوسى- شرح اشارات- ج 1- صفحه 197.
[2].... يمكن أن يجاب بأنّ مراد الشيخ اءنّ السالبة
الكلّيته لا تنعكس اصلا، لا الى الكلّيته و لا الى الجزئيّة ... و لا يتمّ ذلك
النّفى للعموم اءلّا بالخاصّة لا بالعرض العامّ ...- قطب الدين رازى- محاكمات- ذيل
صفحه 197 شرح خواجه بر اشارات- ج 1.
نام کتاب : بررسي و داوري در مسايل اختلافي ميان دو فيلسوف اسلامي نویسنده : حسنی، حسن جلد : 1 صفحه : 49