فصل سوم در حصر اجناس فضايل كه مكارم اخلاق عبارت از آنست‌

در علم نفس مقرر شده كه نفس انسانى را سه قوت متباينست كه باعتبار آن قوتها مصدر افعال و آثار مختلف ميشود بمشاركت اراده، و چون يكى از اين قوتها بر ديگران غالب شود ديگران مغلوب يا مفقود شوند.

اول- قوه ناطقه كه آنرا نفس ملكى خوانند و آن مبدء فكر و تميز و شوق‌نظر در حقايق امور بود.

دوم- قوت غضبى كه آنرا نفس سبعى گويند و آن مبدء غضب و دليرى و اقدام بر اهوال و شوق تسلط و ترفع و مزيد جاه باشد.

سوم- قوت شهوانى كه آنرا نفس بهيمى نامند و آن مبدء شهوات و طلب غذا و شوق التذاذ بمآكل و مشارب و مناكح بود، چنانكه در قسم اول اشارتى بدين قسم تقديم يافت.

پس عدد فضايل نفس بحسب اعداد اين قوى تواند بود. چه هرگاه كه حركت نفس ناطقه باعتدال بود در ذات خويش و شوق او باكتساب معارف يقينى بود نه بآنچه گمان برند كه يقينى است و بحقيقت جهل محض بود از آنحركت فضيلت علم حادث شود و بتبعيت فضيلت حكمت لازم آيد

و هرگاه كه حركت نفس سبعى باعتدال بود و انقياد نمايد نفس عاقله را و قناعت كند بر آنچه نفس عاقله قسط او شمرد و تهيج بيوقت و تجاوز از حد ننمايد در احوال خويش نفس را از آنحركت، فضيلت حلم حادث شود و فضيلت شجاعت بتبعيت لازم آيد.