قوام الاسلام مجد الملك مرتضى الملوك ابو الحسن على بن الحاج اسماعيل الرسالة الشرفية فى تقاسيم العلوم اليقينية نوشته است در آغاز سده هفتم، نميدانم طوسى آن را ديده است يا نه.

سپس سه دانش عملى فلسفى: اخلاق، تدبير منزل، سياست، آنچنانكه از افلاطون و ارسطو و جالينوس و ثامسطيوس و فرفويوس و نيقولاوش و بروسن و ديگر دانشمندان يونانى به ما رسيده است در آن گذارده شده است.

اين سه دانش در سرزمين ايران شهر به دست مترجمان و فيلسوفانى مانند حنين بن اسحاق و كندى و سرخسى و فارابى و طبرى ترنجى و ابن سينا و ابن زرعه و ابن عدى و ابن الطيب و مشكويه رازى و ديگران به زبان عربى كه جانشين زبان سريانى شده و مانند زبان لاتين در اروپا براى ما زبان علمى گشته است در آمده است. دانشمندان ما از مسائل نظرى اخلاق و تدبير منزل و از اجتماع و سياست و فرمان روايى سخن داشته و گذشته از كتابهاى خاص به آنها در هنر خطابه نيز به پيروى از خود ارسطو به پاره‌اى از مسائل سياسى اشارت كرده‌اند چنانكه در اساس الاقتباس طوسى و الجوهر النضيد حلى در فن خطابه هم به اين گونه مسائل برميخوريم. پس نگاه به هنر خطابه در خود ارغنون ارسطو و نوشته‌هاى فارابى در اين هنر و فن خطابه شفاى ابن سينا و تلخيص ابن رشد و دو كتاب منطقى ياد شده طوسى، بسيارى از دشواريهاى اخلاق ناصرى را در فصل انواع مدينه‌ها از ميان خواهد برد و در اين زمينه باز سخن خواهم داشت.

ايرانيان روزگار ساسانى گويا سرگرم همان پندها و اندرزهاى سياسى و دينى بودند كه از خردمندان خود مياموخته‌اند و آنان كه در دانشگاههاى ايرانى ادس و نصيين و جندى شاپور و جز آنها دانش مياندوخته‌اند هم شايد به آراء و اخلاق يونانى آشنا نشده بودند چه در تاريخ فرهنگ سريانى تا آنجا كه من گشته‌ام نديده‌ام كه كتابهاى سياسى و اخلاقى يونانى را به سريانى در آورده باشند تا ايرانيان نسطورى و مسيحى بدان آشنا شوند با اينكه نوشته‌اند كه ايرانيان مسيحى آن دانشگاهها نخستين كسانى بوده‌اند كه منطق را به سريانى درآورده در دسترس همكيشان آرامى خويش گذارده‌اند.

همان پندها و اندرزها است كه به كوشش ابن مقفع و ديگران به زبان عربى درآمده و منبع دوم براى كتابهاى اجتماعى و سياسى اسلامى ميباشد. خواجه طوسى هم گذشته از اينكه ادب وجيز او را به پارسى درآورده، در اخلاق ناصرى نيز از آداب يا الادب الكبير يا مافراجشنس او كه چكيده اوستاى زردشت در آن هست (الاعلام بمناقب الاسلام عامرى نيشابورى ص 181 و 159) آورده است (ص 318).

منابع يونانى اين كتاب‌

در روزگار عباسى كه سومين دستگاه خلافت عربى به راه انداخته شد و روى عللى اجتماعى نه به خواست دستگاه به دانشهاى ايرانى و يونانى گرايشى شده بود. اسحاق بن حنين اخلاق‌