انصارى، مرتضى بن محمد امين، فرائد الاصول، ج 1، ص 77.

اصفهانى، محمد حسين، الفصول الغروية فى الاصول الفقهية، ص 258.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 331.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 3، ص 146.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 108.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 214.

فاضل لنكرانى، محمد، ايضاح الكفاية، ج 4، ص 244.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 10، ص 291 و 320.

مختارى مازندرانى، محمد حسين، فرهنگ اصطلاحات اصولى، ص 22.

اجماع منقول متواتر

ر.ك: اجماع منقول به تواتر

اجمال

ر.ك: اجمال و بيان.

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 3، ص 3.

ميرزاى قمى، ابوالقاسم بن محمد حسن، قوانين الاصول، ج 1، ص 340.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 189.

صاحب معالم، حسن بن زين الدين، معالم الدين و ملاذ المجتهدين، ص 157.

اجمال بالذات

ر.ك: اجمال ذاتى

اجمال بالعرض

ر.ك: اجمال عرضى

اجمال حقيقى

ر.ك: مجمل حقيقى.

اجمال حكمى

ر.ك: مجمل حكمى.

اجمال دليل

عدم وضوح دلالت دليل بر معنا

اجمال دليل به معناى روشن نبودن دلالت آن دليل بر معناى مورد نظر بوده و از عوامل شك در حكم شرعى است، مانند: اجمال آيه شريفه: (وَ لا تَقْرَبُوهُنَّ حَتّى يَطْهُرْنَ); «هنگام عادت ماهانه از آميزش با زنان كناره گيرى كنيد تا پاك شوند»[1]

علت اجمال اين دليل، اختلاف موجود در شكل قرائت كلمه (يطهرن) است، زيرا هر يك از اين قرائت ها، حكم خاص خود را دارد; بعضى آن را با تشديد قرائت نموده اند (يطّهّرن); بنابراين قرائت، معناى آيه اين است كه در ايام عادت، نزديكى حرام است تا اين كه خون ريزى قطع و غسل حيض انجام شود. بعضى ديگر آن را با تخفيف قرائت نموده اند (يَطْهُرن); بنابراين قرائت، معناى آيه اين است كه در ايام عادت، نزديكى حرام است تا اين كه خون ريزى قطع شود و احتياجى به غسل حيض نيست.

در اين جا، اجمال نص، سبب شك در حكم شرعى گرديده است.

[1]بقرة (2)، آيه 222

حيدرى، على نقى، اصول الاستنباط، ص 223.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 240.

انصارى، مرتضى بن محمد امين، فرائد الاصول، ج 1، ص 314 و 451.

اجمال ذاتى

ابهام منتسب به نفس كلام

اجمال ذاتى، مقابل اجمال عرضى بوده و آن، معنايى است كه به خودى خود بدون دخالت عامل خارجى داراى مفهوم روشنى نيست; يعنى اجمال، از نفس لفظ و يا هيئت آن نشأت گرفته است، مثل اجمال ناشى از استعمال لفظ مشترك بدون قرينه معين.

نيز ر.ك: مجمل ذاتى.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 3، ص 444.

اصفهانى، محمد حسين، الفصول الغروية فى الاصول الفقهية، ص 223.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 219.

حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص 48.

خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 5، ص 386.

اجمال عرضى

ابهام ناشى از اقتران كلام به امور مجمل

اجمال عرضى، مقابل اجمال ذاتى بوده و آن، معنايى است كه در لغت و عرف، مفهومى روشن داشته و ابهامى در آن وجود ندارد; اما كلام يا محفوف به چيزى است كه صلاحيت قرينه بودن را دارد و يا محفوف به لفظى مجمل و متصل است كه اجمال آن به لفظ مبين سرايت نموده است، مثل: «اكرم العلماء الا بعضهم» كه اجمال لفظ «بعض» به جمله سرايت كرده است.

اصفهانى، محمد حسين، الفصول الغروية فى الاصول الفقهية، ص 223.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 3، ص 448.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 219.

خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 5، ص 386.

حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص 48.

اجمال فعلى

ابهام در منظور فاعل از انجام فعل

اجمال فعلى، عملى را در بر مى گيرد كه معلوم نباشد شخص به چه قصدى آن را انجام داده است; مثل اين كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) در يك وقت معين، دو ركعت نماز به جا آورد و ديگران ندانند اين عمل را به قصد وجوب انجام داده يا استحباب.

نيز ر.ك: مجمل فعلى.

اصفهانى، محمد حسين، الفصول الغروية فى الاصول الفقهية، ص 223.