responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 883

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص (372-371).

حيدرى، على نقى، اصول الاستنباط، ص 83.

وجوب شرعى غيرى

ر.ك: وجوب غيرى

وجوب شرعى نفسى

ر.ك: وجوب نفسى

وجوب شمولى

وجوب فراگير نسبت به همه مصاديق موضوع به طور مستقل

وجوب شمولى، مقابل وجوب بدلى بوده و عبارت است از وجوبى است كه به صورت مستقل همه مكلفان را شامل مى شود، به گونه اى كه هر فرد به تنهايى موضوع براى حكم است، و به ازاى هر فرد، عصيان يا امتثال خاص نسبت به حكمى كه متوجه او شده، منظور مى گردد; براى مثال، اگر مولا بگويد: تمام دانشمندان را احترام كن و در كشور، هزار دانشمند وجود داشته باشد و مكلف نهصد نفر را احترام كرده و از احترام صد نفر، سر باز زند، در آن صورت، نهصد امتثال و صد عصيان و گناه محقق شده است.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 394.

وجوب ضمنى

وجوب اجزاى واجب مركبّ

وجوب ضمنى، وجوبى است كه عقل آن را از تعلق وجوب به واجب داراى اجزا از طريق انحلال امر متعلق به كل به تعداد اجزاى آن به دست مى آورد، به طورى كه هر جزئى، بعضى از مأموربه مى باشد; بنابراين، وجوب ضمنى و وجوب غير ضمنى (استقلالى) يك وجود داشته و مغايرت آنها اعتبارى است; براى مثال، شارع يك وجوب نفسى را متوجه نماز مى كند كه بر فرض داراى ده جزء است، و عقل اين وجوب را تجزيه مى كند و به هر جزء يك وجوب تعلق مى گيرد; وجوبى كه به هر يك از اجزا تعلق مى گيرد، وجوب ضمنى نام دارد و چون اَجزا در ضمن كل مورد توجه اجمالى قرار دارد، وجوب آنها نيز مورد توجه و اراده اجمالى قرار گرفته است.

نكته اول:

وجوب تبعى و وجوب غيرى، وجوبى جداى از وجوب اصلى و وجوب نفسى دارند، اما وجوب ضمنى، وجوبى جدا از وجوب استقلالى ندارد.

وجوب غيرى را مى توان مورد توجه استقلالى قرار داد، اما وجوب تبعى، مورد توجه استقلالى قرار نمى گيرد، و در مورد اجزا حتى اگر به آنها توجه استقلالى شود وجوب آنها ضمنى است.

نكته دوم:

در بعضى از كتاب ها، درباره كاربرد وجوب ضمنى، تبعى و غيرى دقت نشده است; اگر مقدمه واجب را داراى وجوب شرعى ندانيم، وجوب غيرى و وجوب ضمنى با هم تفاوتى نخواهند داشت.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص (355-354).

طباطبايى قمى، تقى، آراؤنا فى اصول الفقه، ج 1، ص 132.

وجوب طريقى

وجوب جعل شده براى چيزى به خاطر طريقيت آن براى حكم واقعى

وجوب طريقى، براى دست يافتن تعبدى به واقع بوده و در جايى كه مكلف به واقع جاهل باشد، از جانب شارع براى رسيدن وى به مصلحت واقع، جعل مى گردد، مانند: وجوب عمل به امارات، به خاطر اين كه طريق به واقع مى باشد، و يا مانند: وجوب احتياط، به خاطر عمل به واقع.

طريقيت اين وجوب، تعبدى و به خاطر جعل و اعتبار شارع است و در صورت مطابقت با واقع، باعث تنجز تكليف، و در صورت عدم مطابقت، معذّر مى باشد.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 5، ص 199 و (311-310).

عراقى، ضياء الدين، نهاية الافكار، ج 1، ص 258.

وجوب ظلّى

ر.ك: وجوب غيرى

وجوب ظلّى ترشحى

ر.ك: وجوب غيرى

وجوب عرضى

ر.ك: وجوب تبعى

وجوب عقلى

ضرورت و الزام مستفاد از حكم عقل

وجوب عقلى، مقابل وجوب شرعى بوده و عبارت است از، ضرورت و لابديت ناشى از حكم عقل كه در مقابل امتناع و امكان مطرح مى گردد; به بيان ديگر، وقتى دو چيز با يك ديگر مقايسه شود و در صورت وجوب يكى، به ضرورت وجوب ديگرى حكم گردد، آن حكم را وجوب عقلى گويند، مانند: ضرورت وجوب مقدمه هنگام وجوب ذى المقدمه.

در اين نوع وجوب، عقل حكومت را به دست مى گيرد، هر چند از شرع كمك مى خواهد. در مواردى كه عقل به ملاك هاى شرعى قطع پيدا مى كند حكم عقل و شرع با يك ديگر مطابق است.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 353.

قدسى مهر، خليل، الفروق المهمة فى الاصول الفقهية، ص 68.

نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 883
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست