است، و شارع ابتدا از مكلف ازاله نجاست را و در صورت سرپيچى وى، انجام نماز را درخواست مى كند; به اين قسم از وجوب كه متأخر از وجوب أهم است، وجوب ترتبى مى گويند.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 217.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 148.

وجوب ترشحى

ر.ك: وجوب غيرى

وجوب تعبدى

وجوب مشروط به قصد قربت هنگام امتثال

وجوب تعبدى، مقابل وجوب توصلى، و به معناى وجوبى است كه تحقق يافتن آن بر انجام آن با قصد قربت متوقف مى باشد، مانند: وجوب نماز و روزه، كه قصد قربت در سقوط آن معتبر است و اگر مكلف آن را بدون قصد قربت به جا آورد از عهده وى ساقط نمى شود.

در كتاب «الاصول العامة للفقه المقارن» آمده است:

«و هو ما توقف تحقق ملاكه على الاتيان به بقصد القربة و أمثلته كل ما انتظم فى قسم العبادات من كتب الفقه كالصوم و الصلاة و الحج و غيرها»[1]

[1]طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص 61

وجوب تعيينى

وجوب متعلق به فعل مشخص و بدون جاى گزين در عرض آن

وجوب تعيينى، مقابل وجوب تخييرى، وجوبى است كه مطلوب آن معين بوده و چيز ديگرى كه در عرض آن باشد و بتواند جانشين آن گردد، وجود ندارد، مثل: وجوب نمازهاى روزانه.

در كتاب «الاصول العامة للفقه المقارن» آمده است:

«الوجوب التعيينى و يراد به الوجوب الذى يتعلق بفعل بعينه، و لا يرخص فى تركه الى بدل»[1]

[1]طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص 59

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص (169-168).

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 2، ص 71.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 282.

وجوب توصلى

وجوب غير مشروط به قصد قربت هنگام امتثال

وجوب توصلى، مقابل وجوب تعبدى، وجوبى است كه تحقق يافتن آن به قصد قربت نياز ندارد، از اين رو، همين كه آن كار تحقق يابد، باعث اسقاط وجوب مى گردد هر چند قصد قربت درآن وجود نداشته باشد، مانند: وجوب نجات غريق، دفن ميت، اداى دين و بر طرف كردن نجاست از مسجد[1]

[1]محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص 153

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص 61.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 367.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، ص 138.

مطهرى، مرتضى، آشنايى با علوم اسلامى، ج 3، ص 71.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 76.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 276.

وجوب سببى

الفاظ مورد استفاده شارع در انشاى حكم وجوب

وجوب سببى، مقابل وجوب مسبّبى بوده و عبارت است از الفاظى كه در مرحله انشاى وجوب، از سوى شارع يا قانون گذار به كار گرفته مى شود.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 33.

وجوب شأنى

وجوب فعليت نيافته به دليل وجود مانع يا فقدان شرط

وجوب شأنى، مقابل وجوب فعلى بوده و به اين معنا است كه در عملى، مقتضى وجوب (مصلحت ملزمه) وجود دارد، ولى به خاطر وجود مانع يا فقدان شرط، حكم وجوب، جعل نشده و در همان مرحله اقتضا باقى مانده است.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص (194-193).

وجوب شرطى

ر.ك: وجوب مشروط

وجوب شرعى

وجوب صادر شده از طرف شرع

وجوب شرعى، مقابل وجوب عقلى بوده و عبارت است از بعث و طلب اكيد مولا به انجام كارى، به گونه اى كه راضى به ترك آن نمى باشد. پس حاكم به وجوب در اين جا شارع است، مانند: وجوب نماز كه مولا با امر «صل» آن را به مكلفين مى فهماند و از آنها انجام آن را درخواست نموده و راضى به ترك آن نيست.

در اين كه وجوب از هيئت امر، از طريق وضع به دست مى آيد يا اين كه عقل آن را مى فهمد، اختلاف است; برخى اعتقاد دارند هيئت امر، براى وجوب يا اعم از وجوب و ندب وضع شده است، اما عده اى ديگر معتقدند هيئت امر براى برانگيختن مكلف به انجام مطلوب وضع شده، اما اگر اين كار ناشى از اراده قوى باشد، عقل از آن، وجوب، و در صورتى كه اراده مولا ضعيف باشد، استحباب را مى فهمد.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 280.