كه از تمام مكلفان خواسته شده و مباشرت شخص مكلف در آن شرط است; يعنى در واجب عينى مباشرى، شرط است كه مكلف خود به طور مستقيم و بدون واسطه، آن عمل را انجام دهد، مانند: نمازهاى يوميه و روزه ماه رمضان; به خلاف واجب عينى تسبيبى كه اگر ديگرى از طرف او انجام دهد كافى است.

خمينى، مصطفى، تحريرات فى الاصول، ج 2، ص (165-164).

همان، ج 3، ص 445.

واجب غير ارتباطى

واجب مركب از اجزاى داراى امتثال و عصيان مستقل

واجب غير ارتباطى، مقابل واجب ارتباطى، واجب داراى اجزايى است كه امتثال بعضى از اجزا با امتثال بعض ديگر مرتبط نيست; يعنى هر جزء آن داراى پاداش مستقل از جزء ديگر خواهد بود و در حقيقت، واجب، به تعداد اجزا، به واجباتى تقسيم مى گردد كه هر يك امتثال و يا عصيان جدا از ديگرى دارد، مانند: اداى دين; به اين صورت كه اگر شخصى مبلغ150 تومان به ديگرى بدهكار است و صد تومان به او بپردازد، نسبت به اين صد تومان عهده او آزاد مى شود ولى نسبت به پنجاه تومان باقى مانده هم چنان ذمه او مشغول است، زيرا اجزاى دين با يك ديگر مرتبط نمى باشد.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 5، ص 15.

واجب غير بدلى

ر.ك: واجب تعيينى

واجب غير تكرارى

واجب فاقد زمينه تكرار به صورت معيّن و حتمى

واجب غير تكرارى، واجبى است كه زمينه تكرار آن يا اصلا وجود ندارد و يا در صورت وجود، به طور حتم نمى توان تعيين نمود كه چه زمان تكرار مى شود، مانند: قصر و اتمام نماز كه شخص نمى داند چه هنگام به سفر خواهد رفت تا نماز خود را شكسته بخواند يا چه زمانى به وطن مى رسد يا چه وقت قصد ده روز مى كند تا نمازش را تمام بخواند.

از واجب هايى كه زمينه تكرار ندارد، مى توان حج واجب را نام برد كه فقط يك بار در طول عمر بر مكلف واجب است.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 2، ص 171.

واجب غير توليدى

واجب نيازمند به اراده فاعل به عنوان آخرين جزء علّت تامه

واجب غير توليدى، واجبى است كه با فراهم نمودن تمام مقدمات آن، ذى المقدمه خود به خود محقق نمى شود بلكه براى تحقق آن در خارج، مكلف بايد اراده انجام آن را داشته باشد و عمل واجب را محقق نمايد، مانند: حج كه بعد از انجام تمامى مقدمات آن، هم چون پيمودن راه، شخص بايد نيت حج نمايد و اعمال را جزء جزء به جا آورد; به خلاف طهارت، كه بعد از شستن دست ها و صورت و مسح سر و پا، خود به خود حاصل مى شود و به اراده احتياج ندارد.

نكته:

تفاوت واجب توليدى و واجب غير توليدى آن است كه در واجب غير توليدى اراده مكلف بر انجام واجب، آخرين جزء علت براى تحقق واجب است، اما در واجب توليدى اراده انسان چنين نقشى در تحقق واجب ندارد.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 2، ص 304.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 2، ص 336.

واجب غير فورى

واجب داراى جواز تأخير از اولين زمان ممكن، در مقام امتثال

واجب غير فورى، از اقسام واجب غير موقت، واجبى است كه تأخير آن از اولين زمان ممكن جايز مى باشد و انجام فورى آن لازم نيست، مانند: نماز قضا، روزه قضا و اداى زكات.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص 171.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 97.

واجب غير محدّد

واجب غير مقيّد به حدّ و اندازه معيّن

واجب غير محدّد، مقابل واجب محدّد، عمل واجبى است كه مولا و شارع براى آن، حد و اندازه اى معين نكرده است، مانند: وفاى به عهد و نذر.

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 1، ص 59.

زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص 127.

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص (62-61).

خضرى، محمد، اصول الفقه، ص 49.

واجب غير موقت

واجب فاقد وقت معيّن

واجب غير موقت، واجبى است كه در شرع مقدس وقت مشخصى براى آن در نظر گرفته نشده است، بلكه هر زمان كه انجام گيرد، مصلحت بر آن بار مى شود، مانند: قضاى نماز و روزه فوت شده.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص 204.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 97.

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ج 1، ص 60.

مشكينى، على، تحرير المعالم، ص 59.