واجب شخصى

ر.ك: واجب عينى

واجب شرطى

ر.ك: واجب مشروط

واجب شرعى

فعل متعلق اراده الزامى شارع

واجب شرعى، مقابل واجب عقلى، آن است كه شارع مقدس فعل يا ترك آن را به طور اكيد درخواست كرده است، مثل: نماز و روزه.

حيدرى، على نقى، اصول الاستنباط، ص 83.

مشكينى، على، تحرير المعالم، ص 56.

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 2، ص 39.

واجب عبادى

ر.ك: واجب تعبدى

واجب عرفى

فعل متعلق اراده الزامى عرف و عقلا

واجب عرفى، فعلى است كه اعتبارش را از ناحيه عرف و عُقلا، كسب مى كند، مانند بسيارى از قوانين اجتماعى، به ويژه قوانينى كه از ناحيه قانون گذاران عرفى براى حفظ نظم و ايجاد عدالت در جامعه به تصويب مى رسد، هم چون قوانين راهنمايى و رانندگى.

نكته:

واجبات عرفى، در صورتى كه مورد امضاى شارع يا دست كم عدم ردع وى قرار گيرد، به عنوان واجبات شرعى نيز شناخته مى شود.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 245.

واجب عقلى

فعل محكوم به وجوب و ضرورت عقلى

واجب عقلى، مقابل واجب شرعى، به فعلى گفته مى شود كه وجوبش عقلى است; يعنى عقل به طور مستقل بدون كمك گرفتن از شرع يا غير مستقل با كمك گرفتن از شرع به وجوب آن حكم مى كند، مانند: حكم مستقل عقل به حسن عدل و وجوب آن بر خداوند، و يا حكم غير مستقل عقل به وجوب مقدمه واجب هنگام وجوب ذى المقدمه.

نيز ر.ك: وجوب عقلى.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 353.

مشكينى، على، تحرير المعالم، ص 56.

شهابى، محمود، تقريرات اصول، جزء 2، ص 76.

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 2، ص 39.

واجب عينى

فعل واجب بر همه مكلفان مورد خطاب، به طور مستقل

واجب عينى، مقابل واجب كفايى، عملى است كه بر تمام مكلفان واجب مى باشد، به گونه اى كه با انجام دادن بعضى، از عهده ديگران ساقط نمى گردد، مانند: نمازهاى يوميه و روزه ماه رمضان.

نكته:

گفته شده اطلاق صيغه «افعل» اقتضا مى كند كه واجب عينى باشد، زيرا عقل حكم مى كند با انجام عمل توسط يك يا چند شخص، تكليف از ديگران ساقط نمى گردد و امتثال امر لازم است.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص (202-201).

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص (82-81).

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 275.

مشكينى، على، تحرير المعالم، ص 59.

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 1، ص 60.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 368.

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 1، ص 81.

خلاف، عبدالوهاب، علم اصول الفقه و خلاصة التشريع الاسلامى، ص 108.

شهابى، محمود، تقريرات اصول، جزء 2، ص (72-71).

محمدى، ابوالحسن، مبانى استنباط حقوق اسلامى يا اصول فقه، ص 47.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 6، ص (348-347).

واجب عينى تسبيبى

واجب عينىِ غير مشروط به امتثال مباشرى و توسط شخص مكلّف

واجب عينى تسبيبى، مقابل واجب عينى مباشرى، عملى است كه از تمام مكلفان خواسته شده است، اما مباشرت در آن شرط نيست; يعنى لازم نيست خود شخص به طور مستقيم و بدون واسطه آن را انجام دهد بلكه اگر ديگران هم آن را از طرف او انجام دهند تكليف از او ساقط مى گردد، مانند: اداى دين كه بر شخص مديون واجب است، اما اگر شخص ديگرى هم اين بدهى را به نيابت از او بپردازد، از بدهكار تكليف ساقط مى شود، و يا مانند: قضاى نماز و روزه پدر كه بر پسر بزرگ واجب است، اما اگر ديگرى آن را انجام دهد تكليف از پسر بزرگ ساقط مى گردد، و اگر ديگران اين واجب عينى تسبيبى را انجام ندهند و خود شخص هم آن را به جا نياورد فقط وى كه اين عمل بر او واجب شده عقاب خواهد شد.

خمينى، مصطفى، تحريرات فى الاصول، ج 2، ص (165-164).

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 5، ص 442.

واجب عينى مباشرى

واجب عينى مشروط به امتثال مباشرى توسط شخص مكلّف

واجب عينى مباشرى، مقابل واجب عينى تسبيبى، عملى است