واجبات عرفى

ر.ك: واجب عرفى

واجب ارتباطى

واجب مركب از اجزاى فاقد امتثال و عصيان مستقل

واجب ارتباطى، مقابل واجب غير ارتباطى بوده و به واجب داراى اجزايى گفته مى شود كه به جا آوردن هر يك از آن اجزا چنان با بقيه مرتبط است كه امتثال تمامى آنها من حيث المجموع، يك امتثال شمرده مى شود، به گونه اى كه اگر در انجام هر يك از اجزا خللى وارد گردد مانند اين است كه هيچ گونه امتثالى صورت نگرفته است، مانند: وجوب اعتقاد به همه ائمه(عليهم السلام) براى دست يافتن به عنوان «مؤمن واقعى»، زيرا اگر كسى حتى به يك نفر از اين دوازده امام(عليه السلام) اعتقاد نداشته باشد مؤمن واقعى نيست، و يا مانند: نماز واجبى كه ده جزء دارد و اگر كسى از روى عمد يكى از اجزا را به جا نياورد مانند اين است كه اصلا مأمورٌ به را انجام نداده است.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 5، ص (16-15).

واجب ارشادى

واجب دلالت كننده بر حكم وضعى شرعى يا حكم ضرورى عقلى و فاقد ثواب و عقاب نفسى

واجب ارشادى، مقابل واجب مولوى بوده و به واجبى گفته مى شود كه در آن، حكم وجوب، جنبه ارشاد و راهنمايى به حكم عقل و يا به وجود مصلحت در چيزى دارد كه واجب، وسيله رسيدن به آن چيز گرديده است.

بنابراين، بعث ارشادى، يا ارشاد به حكم عقل است در مواردى كه عقل به طور مستقل بر وجوب چيزى دلالت مى نمايد، مانند: وجوب اطاعت خداوند، كه «اطيعوا الله» ارشاد به اين حكم عقل است و يا ارشاد به وجود مصلحت در چيزى است كه انجام واجب در خارج وسيله اى براى رسيدن به آن به شمار مى رود، مانند: امر به تطهير لباس براى نماز كه در واقع امر به طهارت (به عنوان شرط نماز) مى باشد.

از اين رو مصلحت واقعى متعلق به طهارت مى باشد و تطهير لباس وسيله اى است براى رسيدن به آن.

از موارد امر ارشادى مى توان به وجوب تعلم احكام شرعى اشاره كرد، زيرا اين وجوب، ارشاد محض به حكم عقل براى امتثال اوامر شارع است. هم چنين، وجوب جستوجو از آب به اندازه يك يا دو تيررس براى جواز تيمم از مصاديق وجوب ارشادى است، زيرا عقل حكم مى كند كسى كه وضو گرفتن بر او واجب است ولى آب در اختيار ندارد، بايد به اندازه متعارف در جستوجوى آب برآيد و پس از اطمينان از دست نيافتن به آب، تيمم بر او واجب مى شود.

نكته:

از آن جا كه بر حكم عقلى و بر امر غيرى، ثواب و عقابى مترتب نيست، به واجب هاى ارشادى نيز ثواب و عقاب بار نمى شود.

عراقى، ضياء الدين، نهاية الافكار، ج 1، ص 272.

واجب اصالى

ر.ك: واجب اصلى

واجب اصلى

واجب داراى خطاب مستقل شرعى

واجب اصلى، مقابل واجب تبعى بوده و به واجبى گفته مى شود كه به طور مستقيم مراد و مقصود متكلم از كلام مى باشد; به بيان ديگر، به واجبى كه خطاب مستقلى بر آن دلالت مى كند و به طور مستقيم مورد اراده مولا قرار گرفته و مدلول مطابقى كلام مى باشد، واجب اصلى مى گويند، مانند: نماز[1]

در كتاب «نهاية الافكار» آمده است:

«فالاصلى هو ما كان ايجابه مقصودا بخطاب مستقل كالصلاة و الوضوء فى مثل قوله عليه السلام: «اذا دخل الوقت وجب الصلاة و الطهور»[2]

[1]محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص 196

[2]عراقى، ضياء الدين، نهاية الافكار، ج 1، ص 332

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 262.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 366.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 93.

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 1، ص 83.

مشكينى، على، تحرير المعالم، ص 60.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 281.

اصفهانى، محمد حسين، الفصول الغروية فى الاصول الفقهية، ص 82.

سجادى، جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، ج 4، ص 528.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 2، ص 368.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 5، ص (509-492).

واجب اهم

واجب داراى مصلحت بيشتر «در باب تزاحم»

واجب اهم، مقابل واجب مهم بوده و از آن در باب تزاحم در موارد ترتب بحث مى شود; به اين بيان كه هرگاه دو واجب فعلى در يك زمان متوجه مكلفى گردد كه وى قادر به انجام هر دو در يك زمان نيست در صورتى كه مصلحت يكى بيشتر از ديگرى باشد و وجوب واجبى كه داراى مصلحت بيشترى است مطلق، و وجوب واجبى كه داراى مصلحت كمترى است مشروط به عصيان واجب مطلق و يا بناى بر عصيان آن باشد، در اين