responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 840

نكته:

نسخ مصلحت در حق خداوند متعال محال است، چون لازمه آن، نسبت دادن جهل به حق تعالى است، مگر آن كه گفته شود خداوند از اول، به پايان يافتن مصلحت بعد از مدتى علم داشته است.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 4، ص 205.

نسخ مفهوم

برداشتن حكم شرعىِ برگرفته از مفهوم يك دليل

نسخ مفهوم، به معناى نسخ حكم مستفاد از مفهوم كلام به وسيله دليل شرعى معتبر ديگر است.

در اصول، اين بحث مطرح مى شود كه آيا نسخ مفهوم جايز است و آيا به وسيله مفهوم مى توان منطوق يا مفهومى را نسخ كرد يا نه. اين بحث دو صورت دارد: نسخ به مفهوم موافق; نسخ به مفهوم مخالف.

أ) نسخ به مفهوم موافق:

اگر مفهوم موافق باشد، و مفهوم و منطوق قابل نسخ باشند، نسخ به مفهوم موافق جايز است و در اين مورد اختلافى نيست، اما اگر نسخ يكى بدون ديگرى مورد نظر باشد، دراين صورت، ديدگاه هاى مختلفى وجود دارد:

1. نسخ هر يك بدون ديگرى جايز است، زيرا مفهوم و منطوق دو نوع دلالت متغاير بوده و نسخ يكى بدون ديگرى جايز مى باشد; (ديدگاه صاحب «جمع الجوامع» و «مسلم الثبوت» و «ابوالحسن اشعرى»);

2. نسخ هر يك بدون ديگرى جايز نيست، زيرا اين دو دلالت، وابسته به هم و متلازم مى باشند، از اين رو نسخ يكى از اين دو مستلزم نسخ ديگرى است; (ديدگاه «بيضاوى» و «شافعى»);

3. نسخ مفهوم موافق، نسخ منطوق را طلب مى كند، ولى نسخ منطوق، به نسخ مفهوم موافق نياز ندارد، زيرا در صورت اول، مفهوم لازم است و رفع لازم، رفع ملزوم را طلب مى كند; (ديدگاه بيشتر علماى اهل سنت).

ب) نسخ به مفهوم مخالف:

بسيارى از عالمان اهل سنت به مفهوم موافق و نسخ آن پرداخته اند، ولى به نسخ مفهوم مخالف كمتر توجه كرده اند، گرچه در مفهوم مخالف، بيشتر آنها به ناسخ نبودن آن قائل هستند، زيرا مفهوم، به دليل ضعف آن نمى تواند با نص برابرى نمايد، اما «ابواسحاق شيرازى»، به جواز آن حكم داده است، زيرا معتقد است مفهوم همانند منطوق، از سنخ دلالت است.

خلاصه آن كه: موارد نسخ، مضبوط است و ثمره عملى بر اين بحث مترتب نيست.

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 2، ص 998.

علم الهدى، على بن حسين، الذريعة الى اصول الشريعة، جزء 1، ص 458.

محقق حلى، جعفر بن حسن، معارج الاصول، ص 174.

حسن، خليفه بابكر، مناهج الاصوليين، ص 283.

نسخ منطوق

برداشتن حكم شرعىِ برگرفته از منطوق يك دليل

نسخ منطوق، مقابل نسخ مفهوم، و به معناى نسخ حكم مستفاد از منطوق كلام به وسيله دليل شرعى معتبر ديگر مى باشد.

اصوليون در اين كه منطوق قابل نسخ است، اختلافى ندارند. هم چنين، در جواز نسخ منطوق و مفهوم موافق (فحواى خطاب) با هم، اتفاق نظر دارند; براى مثال، در صورتى كه حرمت «تأفيف والدين» (اف گفتن به پدر و مادر) نسخ شود، فحواى آن نيز كه حرمت زدن آنها است نسخ مى گردد; اما در اين كه آيا جايز است منطوق نسخ شود و مفهوم نسخ نشود و يا به عكس، اختلاف دارند; عده اى به جواز آن و گروهى به عدم جواز آن معتقد هستند.

در كتاب «معارج الاصول» آمده است:

«لكن يجوز رفع المنطوق والفحوى، و رفع الفحوى دون المنطوق، اذا تعلقت به مصلحة و ان كان فيه بُعد.

و هل يجوز رفع المنطوق به دون ما دلت عليه الفحوى؟ هذا جائز، و انكر ذلك قوم، و زعموا أن الفحوى انما علمت تبعا (للتصريح) فاذا رفع الاصل تبعه الفرع»[1]

1. محقق حلى، جعفر بن حسن، معارج الاصول، ص (175-174).

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 2، ص 988.

نسخ نظم قرآن

ر.ك: نسخ تلاوت قرآن

نسخ نظم و حكم قرآن

ر.ك: نسخ تلاوت و حكم قرآن

نسخ واجب به مباح

نسخ وجوب، با جاى گزين كردن اباحه

نسخ واجب به مباح، عبارت است از نسخ حكمى واجب به واسطه حكم اباحه، مانند: صدقه دادن هنگام نجوا كردن با رسول گرامى اسلام (صلى الله عليه وآله) كه ابتدا با نص قرآن كريم واجب شد (إِذا ناجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْواكُمْ صَدَقَةً1 و سپس اين حكم واجب با نص آيه ديگر نسخ و مباح گرديد: (فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ تابَ اللّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ)[2]


[1]أنفال (8)، آيه 12

[2]أنفال (8)، آيه 13

ابن عقيل، على بن عقيل، الواضح فى اصول الفقه، ص 140.

نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 840
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست