قانون درباره بخشى از مورد آن جلوگيرى كرده است.

[1]نور (24)، آيه 4

[2]نور (24)، آيه 6

زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص (241-240).

محمدى، ابوالحسن، مبانى استنباط حقوق اسلامى يا اصول فقه، ص 111 و 113.

نسخ جعل

نسخ حكم شرعى به اعتبار جعل

نسخ جعل، مقابل نسخ مصلحت، و به معناى نسخ حكم شرعى مرتبط به جعل مى باشد; يعنى جعل حكم به گونه اى بوده است كه گمان دائمى بودن آن مى رفته است، سپس توسط شارع، جعل حكم براى زمان هاى بعد برداشته شده است.

نسخ مرتبط به جعل دو قسم است: حقيقى; مجازى. مقصود از حقيقى آن است كه خداوند متعال به حسب لسان دليل حكمى را ابدى قرار مى دهد و بعد از مدتى ناسخ، حكم را بر مى دارد. و مقصود از مجازى آن است كه حكم در لسان دليل خود از اول ابدى نمى باشد، بلكه محدود و موقت است، در نتيجه، وقتى مدت آن تمام شود حكم هم برداشته مى شود. هر دو قسم در مورد حق تعالى صحيح است; به خلاف نسخ مرتبط به مصلحت كه به معناى حقيقى آن درباره حق تعالى مستحيل است.

نيز ر.ك: نسخ مصلحت.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 4، ص 206.

نسخ جميع قرآن

نسخ تمام احكام قرآن به دليل شرعى ديگر

نسخ جميع قرآن، يعنى اين كه تمام احكام قرآن به وسيله ادله معتبر ديگر نسخ گردد.

علماى اسلام، از شيعه و اهل سنت، اتفاق دارند كه نسخ جميع قرآن جايز نيست، زيرا قرآن كريم معجزه جاودان رسول گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) است و معقول نيست احكام كتاب آخرين شريعت نسخ گردد.

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 2، ص 964.

نسخ حقيقى

نسخ حكم مستفاد از دليل غير مقيّد به محدوده زمانى معيّن

نسخ حقيقى، مقابل نسخ مجازى بوده و به اين معنا است كه حكم منسوخ، در لسان دليل خود، مستمر و ابدى بوده و به زمانى معين محدود نمى باشد، سپس دليل ناسخ آن را رفع مى كند، مثل: توجه به بيت المقدس هنگام نماز، كه دليل آن به زمان معين و مشخص محدود نبوده، بلكه ظاهراً ابدى بوده، و سپس به واسطه آياتى كه به اقامه نماز رو به مسجدالحرام امر كرده، نسخ گرديده است.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 4، ص 206.

نسخ حكم قرآن

نسخ حكم بخشى از قرآن با بقاى تلاوت آن

نسخ حكم قرآن، مقابل نسخ تلاوت قرآن بوده و به اين معنا است كه حكمى از احكام قرآن كريم نسخ شود، در حالى كه تلاوت آن و الفاظ آن باقى باشد; به اين معنا كه الفاظ، جزء قرآن است، ولى حكم آن داراى اعتبار نيست، مانند: آيه شريفه اى كه بر وجوب صدقه در وقت نجوا نمودن با رسول گرامى(صلى الله عليه وآله) دلالت مى كند و به وسيله آيه ديگرى نسخ شده است، اما الفاظ آن آيه شريفه جزء قرآن كريم است.

مشهور انديشمندان مسلمان به جواز و وقوع اين نوع از نسخ معتقد مى باشند.

علم الهدى، على بن حسين، الذريعة الى اصول الشريعة، ج 1، ص 429.

ابن عقيل، على بن عقيل، الواضح فى اصول الفقه، ص 137.

اصفهانى، محمد حسين، الفصول الغروية فى الاصول الفقهية، ص 236.

ميرزاى قمى، ابوالقاسم بن محمد حسن، قوانين الاصول، ج 2، ص 100.

غزالى، محمد بن محمد، المستصفى من علم الاصول (به ضميمه فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت)، ج 1، ص 123.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 1، ص 506.

نسخ خبر متواتر

ر.ك: نسخ سنت متواتر

نسخ خبر واحد

ر.ك: نسخ سنت آحاد

نسخ در اخبار

ر.ك: نسخ اخبار

نسخ رسم قرآن

ر.ك: نسخ تلاوت قرآن

نسخ سنت

نسخ حكم شرعى مستفاد از سنّت معصومين(عليهم السلام)

نسخ سنت، مقابل نسخ قرآن بوده و به معناى نسخ حكمى از احكام شرعى موجود در سنت معصومين(عليهم السلام) (قول، فعل، تقرير) به سبب دليل معتبر شرعى است، مانند: نسخ حرمت زيارت قبور در صدر اسلام به سبب قول پيامبر(صلى الله عليه وآله) كه فرمود: «َالا فزوروها; به زيارت قبور برويد»، كه با اين كلام، حكم جواز زيارت قبور صادر شده است.

در مورد نسخ سنت معصومين(عليهم السلام) با قرآن، از نظر امكان عقلى اختلافى نيست، هر چند در مورد وقوع آن اختلاف است.

نسخ سنت به سنت، فى الجمله از جهت جواز و وقوع آن