responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 825

تماميت و نقصان از شئون نسبت در عالم ذهن به شمار مى آيد نه در عالم خارج، و نسبت در ذهن وقتى تام است كه در ذهن وارد گردد و بين دو مفهوم ذهنى كه تغاير دارند، ارتباط بر قرار كند كه حاكى از ارتباط حقيقى آن دو در خارج باشد; براى مثال، در جمله «زيد ابيض»، بياض زيد، نسبتى تام است، زيرا ميان صورت ذهنى زيد و بياض ارتباط بر قرار مى كند; ارتباطى كه بيان كننده اتحاد اين دو در خارج بوده و معنايى تام را مى رساند.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 70.

خوانسارى، محمد، منطق صورى، ص 66.

صدر، محمد باقر، المعالم الجديدة للاصول، ص 123.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 1، ص 268 و 308.

نسبت تام إخبارى

ر.ك: نسبت إخبارى

نسبت تام إنشايى

ر.ك: نسبت إنشايى

نسبت تحريكى

ر.ك: نسبت إرسالى

نسبت تحققى

نسبت دلالت كننده بر تحقق صدور حدث از فاعل

نسبت تحققى، نوعى نسبت تام خبرى است كه ميان حدث (فعل) و فاعل در خارج وجود دارد و بر تحقق صدور حدث از فاعل دلالت مى كند، مانند: نسبت موجود در فعل ماضى و افعال ديگر.

نسبت تحققى، در جمله هاى فعلى و نه جمله هاى اسمى خبرى وجود دارد و بر تحقق صدور عرض از فاعل آن دلالت مى كند; يعنى، عرض در خارج منسوب به فاعل است و از وى صادر مى شود و اين انتساب به صورت نسبت تام خبرى است.

نكته اول:

عرض و فاعل در خارج نوعى تغاير دارند، اما به وجود واحد مركب موجودند; يعنى اتحاد دارند.

نكته دوم:

نسبت در «جمله هاى فعليه» يا تحققى است يا حلولى; براى مثال، در «عَلِمَ»، علم در ذات عالم حلول كرده است و نسبت ميان علم و عالم اين معنا را افاده مى كند.

شيرازى، محمد، الاصول، ج 2، ص 34

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، 2، ص 100و222.

نسبت تحليلى

نسبت پنهان حاصل از تحليل ذهن

نسبت تحليلى، مقابل نسبت واقعى بوده و عبارت است از نوعى نسبت پنهان كه از راه تحليل ذهن به دست مى آيد.

اين نسبت، واقعى نيست، نه در خارج و نه در ذهن، زيرا دو طرف آن در ذهن با يك ديگر اتحاد دارند، اما ذهن در مرحله تحليل مفهوم ذهنى كه ماهيت موجود در خارج را ارائه مى نمايد، آن را به دو مفهوم تجزيه نموده و بين آنها نوعى نسبت برقرار مى كند. در جمله هاى ناقص و حروف كه نسبت ناقص دارند نسبت تحليلى وجود دارد.

نيز ر.ك: نسبت اندماجى.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 1، ص 254.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 72.

نسبت تصادقى

نسبت ذهنى حاكى از عينيت خارجى مصداق دو مفهوم

نسبت تصادقى، نوعى نسبت ذهنى است كه بر ارتباط بين دو مفهوم در ذهن دلالت مى كند، به گونه اى كه ذهن حكم مى كند در خارج يكى عين ديگرى است; يعنى در خارج به يك وجود موجودند.

در مركبات تام خبرى كه به صورت جمله اسميه مى باشد، اين نوع نسبت وجود دارد، زيرا در آنها حمل به صورت «هو هويت» يعنى «اين همانى» است.

براى مثال، در جمله «زيد قائم»، زيد و قائم در خارج اتحاد وجودى دارند و يكى عين ديگرى است، اما در تحليل ذهن بين مفاهيم آنها نوعى تغاير وجود دارد كه دو طرف نسبت قرار مى گيرند.

نكته:

نسبت تصادقى، هم در جمله هاى خبرى اسمى قابل تصور است و هم در جمله هاى خبرى فعلى، ولى چگونگى وجود آنها فرق مى كند[1]


[1]صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 1، ص 272

همان، ج 1، ص 269 و 276.

نسبت تقييدى

نسبت حاكى از تقييد مفهومى به مفهوم ديگر

نسبت تقييدى، نسبتى است كه در آن مفهومى به مفهوم ديگر به صورت تقييد ارتباط دارد; يعنى ارتباط بين مفاهيم به گونه اى است كه يكى دايره صدق ديگرى را در خارج محدود و آن را تحصيص (حصه حصه) مى كند; براى مثال، در جمله اضافى «ماء البحر» دو مفهوم با يك ديگر ارتباط دارند، اما مفهوم بحر (دريا) دايره شمول مفهوم ماء )آب) را محدود مى نمايد، تا جايى كه كلمه «ماء» فقط آب دريا را در بر مى گيرد و ديگر آب ها به وسيله اين اضافه از شمول آن خارج مى شود.

نسبت تقييدى، در نسبت هاى ناقص وجود دارد، مانند: نسبت ناقص وصفى، نسبت ناقص اضافى و نسبت ناقص حرفى

نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 825
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست