responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 824

چون: ظرفيت، ابتدائيت، انتهائيت، نسبت مكانى و استعلايى.

ويژگى اين نسبت ها اين است كه به طور مستقيم از خارج به ذهن مى آيد و نيز از نوع نسبت ناقص و تحليلى شمرده مى شود; يعنى در واقع نسبت نيست و در تحليل ذهن، نسبت مى شود; براى مثال، نسبت ظرفيت، امرى است كه در بيرون از ذهن مى باشد و در ذهن يك مفهوم اسمى و مستقل دارد، بنابراين نمى تواند از مصاديق نسبت باشد، اما ذهن با تحليل اين مفهوم واحد مركب، آن را به ظرف و مظروف و رابطه بين آن دو تحليل مى نمايد و يك نسبت تحليلى را پديد مى آورد.

نكته اول:

نسبت هاى اولى همانند معقولات اولى در منطق مى باشد، زيرا آنها نيز به طور مستقيم از خارج در ذهن نقش مى بندد; به اين صورت كه ذهن با تحليل صورت هاى جزئى موجود در ذهن، يك صورت كلى را به دست مى دهد، مثل اين كه ذهن از تحليل صورت عمرو، بكر، زيد و غيره، مفهوم كلى» انسان» را به دست مى آورد.

نكته دوم:

فرق ميان نسب اوليه و ثانويه اين است كه در نسب اوليه، جايگاه اصلى نسبت در خارج است و ذهن آن را از خارج انتزاع مى كند، مثل: نسبت ظرفيه; اما در نسب ثانويه، جايگاه اصلى نسبت در ذهن است و نسبت در خارج وجود ندارد، ولى ذهن از همان نسبت ذهنى، نسبت ديگرى را انتزاع مى كند كه به آن نسبت ثانويه مى گويند، مثل: نسبت استثنائيت كه در خارج موجود نيست و ذهن آن را از نسبت ذهنى ميان مستثنا و مستثنامنه انتزاع مى كند[1]


[1]حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص 926

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 1، ص 17.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 1، ص 256.

نسبت ايجادى

نسبت ايجاد شده بين مبدأ حدث و فاعل توسط هيئت جملات انشايى

نسبت ايجادى، مقابل نسبت تحققى بوده و مفاد هيئت جملات تام انشايى است و بر ايجاد نسبت بين مبدأ (حدث) و ذات دلالت مى كند; به بيان ديگر، هيئت جمله هاى انشايى نشان دهنده ايجاد نسبت بين مبدأ و فاعل است; به خلاف نسبت تحققى كه از صدور حدث از فاعل حكايت مى كند.

نيز ر.ك: نسبت انشايى.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، 2، ص 222.

نسبت ايقاعى

مفاد هيئت مركّب تام حاكى از ايقاع نسبت

نسبت ايقاعى، مقابل نسبت وقوعى بوده و به نسبتى گفته مى شود كه به محض انشا، در خارج محقق گردد.

توضيح:

مدلول هيئت در مركبات تام و ناقص، نسب تام و روابط هنيى است كه در ميان مفاهيم وجود دارد و اين هيئت ها حاكى از آنها مى باشد.

تفاوت نسبت موجود در مركبات تام با نسبت موجود در مركبات ناقص اين است كه در جمله ها و مركبات تام، هيئت از ايقاع نسبت حكايت مى نمايد; بر خلاف مركبات ناقص كه هيئت در آنها از وقوع نسبت حكايت مى كند; به بيان ديگر در نسبت و روابط، دو حيثيت تصور مى شود:

1. حيثيت ايقاع نسبت; يعنى خروج آن از عدم به وجود (معناى مصدرى);

[2]حيثيت وقوع نسبت; يعنى ثبوت و استمرار وجود آن (معناى اسم مصدرى) بدون نظر به ايقاع نسبت

حيثيت اول (نسبت ايقاعى) محكى مركبات تام (اسمى يا فعلى) و حيثيت دوم (نسبت وقوعى) محكى مركبات ناقص است.

از آن جا كه نسبت ايقاعى در رتبه قبل از نسبت وقوعى و مقدمه آن است زيرا وجود، فرع ايجاد و وقوع، مؤخر از ايقاع است در نتيجه، قضاياى ناقص تقييدى در رتبه متأخر از قضاياى تام قرار داشته و نتيجه آن است. بر اساس اين، در بين علما مشهور است كه: «انّ الاوصاف قبل العلم بها اخبار و الاخبار بعد العلم بها اوصاف».

نكته:

نسبت ايقاعى در برخى كتاب هاى اصولى مترادف با نسبت موجود در جمله هاى انشايى به كار رفته است، در حالى كه نسبت ايقاعى در اين جا جمله هاى تام خبرى را نيز شامل مى شود[1]


[1]نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، ص 130

عراقى، ضياء الدين، نهاية الافكار، ج 1، ص (55-54) و 374.

نسبت بعثى

ر.ك: نسبت إرسالى

نسبت تام

نسبت داراى معناى تامّ مستفاد از هيئت جمله تام

نسبت تام، مقابل نسبت ناقص بوده و مفيد معناى تام است; يعنى گوينده پس از بيان آن، حق سكوت دارد.

نسبت تام به نظر مشهور علماى اصول «موضوع له» هيئت جمله تام مى شود; به خلاف نسبت ناقص كه «موضوع له» حروف و هيئت جمله ناقص مى گردد.

نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 824
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست