منشأ انصراف

عوامل انصراف ذهن به مصداق معيّنى از مصاديق يك مفهوم

منشأ انصراف، عبارت است از منشأ انس ذهن به حصه معين از معنا.

منشأ انصراف دو چيز است:

[1]كثرت استعمال; مانند: لفظ «حيوان» كه در نزد عرف بر اثر كثرت استعمال به غير انسان انصراف پيدا كرده است، هر چند جنس انسان نيز حيوان مى باشد

[2]غلبه وجود خارجى; مانند: انصراف «ماء» به ماء فرات در نزد اهل كوفه

نكته:

«شهيد صدر» منشأ سومى نيز بيان كرده است و آن، انصراف ناشى از مناسبات عرفى و عقلايى است، مانند: انصراف «ماء مطهِّر» به ماء طاهر نزد اهل شرع[1]

[1]صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 3، ص 432

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 239.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص (183-182).

محمدى، ابوالحسن، مبانى استنباط حقوق اسلامى يا اصول فقه، ص 129.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص (206-205).

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 1، ص 532.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 3، ص 729.

شيرازى، محمد، الوصول الى كفاية الاصول، ج 3، ص 252.

منشأ تعارض

ر.ك: اسباب تعارض

منشأ شبهه

ر.ك: منشأ شك

منشأ شك

اسباب عروض شك براى مكلّف

منشأ شك، به معناى سبب ايجاد كننده شك در مكلف است. از آن جا كه مجراى اصول عملى، شك در حكم واقعى است، اين شك در شبهات حكمى، يا ناشى از فقدان نص يا اجمال نص و يا تعارض دو نص مى باشد، اما در شبهات موضوعى، منشأ شبهه، اشتباه در امور خارجى است.

اما شك ناشى از فقدان نص معتبر، مانند اين كه در حكم استعمال دخانيات، به جهت عدم وجود نص درباره آن، شك شود.

و شك ناشى از اجمال نص، مانند: شك در معناى آيه شريفه (فَاعْتَزِلُوا النِّساءَ فِي الَْمحِيضِ وَ لا تَقْرَبُوهُنَّ حَتّى يَطْهُرْنَ); «با زنان خود در ايام حيض نزديكى نكنيد تا اين كه پاك شوند»;1 دليل اجمال اين است كه «يطهرن» دو گونه قرائت شده است:

1. با تشديد (يطّهّرن)، كه با اين قرائت، پاك شدن، يعنى انقطاع خون حيض و انجام غسل حيض;

[2]بدون تشديد (يطهرن)، كه در اين قرائت، پاك شدن فقط به انقطاع خون حيض است و غسل در حصول آن دخالت ندارد

اما شك ناشى از تعارض دو نص، مانند اين كه يك روايت، نماز جمعه را در زمان غيبت واجب، و روايت ديگر آن را حرام مى داند.

شك ناشى از اشتباه در امور خارجى نيز، مانند شك در حرمت مايع يكى از دو ليوان موجود، به جهت اين كه شخص نمى داند كدام سركه و كدام شراب است.

[1]بقرة (2)، آيه 222

طباطبايى قمى، تقى، آراؤنا فى اصول الفقه، ج 3، ص 8.

انصارى، مرتضى بن محمد امين، فرائد الاصول، ج 1، ص 314.

محمدى، على، شرح رسائل، ج 2، ص 218.

حيدرى، على نقى، اصول الاستنباط، ص 209 و 224.

منشأ يقين

اسباب حصول يقين براى مكلّف

منشأ يقين، به معناى اسباب و عللى است كه باعث ايجاد صفت يقين در انسان مى شود، مانند اين كه براى اثبات حكمى، از قرآن يا سنت و يا عقل كمك گرفته شود و نسبت به آن حكم يقين به وجود آيد.

در كتاب «آراؤنا فى اصول الفقه» آمده است:

«الجهة الرابعة:... و منشأ اليقين قد يكون هو العقل و قد يكون غيره من الكتاب او السنة او الرواية و السماع»[1]

نكته:

در اصول، يكى از جاهايى كه درباره سرچشمه يقين بحث مى شود، موضوع استصحاب است و اين كه منشأ يقين سابق در استصحاب، گاهى عقل است و گاهى دليلى از كتاب يا سنت.

[1]طباطبايى قمى، تقى، آراؤنا فى اصول الفقه، ج 3، ص 8

مُنشىء حكم

ر.ك: حاكم

منصب افت

اختيار صدور فتوا و حكم شرعى براى مقلّدان

منصب افتا، از منصب ها و شئونى است كه در اصل، متعلق به پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و ائمه معصومين(عليهم السلام) بوده و پس از آنها براى مجتهد جامع شرايط فتوا به طور عام جعل شده است و بر اساس اين منصب است كه رجوع مقلدان به مجتهد، براى آگاهى از احكام شرعى لازم مى باشد.

نيز ر.ك: افتا.

بحرالعلوم، محمد، الاجتهاد اصوله و احكامه، ص 229.

سبحانى تبريزى، جعفر، الرسائل الاربع قواعد اصولية و فقهية، جزء 3، ص 9.