شيرازى، محمد، الوصول الى كفاية الاصول، ج 2، ص 353.

بروجردى، محمد، مبانى حقوق اسلامى (مختلف الاصول)، ص 183.

ذهنى تهرانى، محمد جواد، تحرير الفصول، ج 4، ص 18.

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 1، ص 90.

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 2، ص (18-17).

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 307.

مرحله امتثال

مرحله عمل به تكليف

مرحله امتثال، به دنبال مراحل حكم - مرحله اقتضا، انشا، تنجز و تكليف - مطرح مى شود; يعنى پس از اين كه تكليف بر مكلف قطعى شد نوبت امتثال آن مى رسد; بنابراين، مرحله امتثال، مقام و مرحله موافقت خارجى با تكليف و هماهنگى با فرمان مولا است، چه تكليف از نوع بعث باشد يا از نوع زجر، مؤكد باشد يا غير مؤكد.

نكته:

عقل به لزوم امتثال مكلف حكم مى كند و پس از مرحله امتثال، مرحله ثواب و عقاب قرار دارد.

نيز ر.ك: امتثال.

خمينى، روح الله، مناهج الوصول الى علم الاصول، ج 1، ص 261.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 3، ص 100.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص (73-72).

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص (177-176).

مرحله انش

مرحله جعل حكم توسط قانون گذار

مرحله انشا، از مراحل حكم بوده و عبارت است از مرحله جعل (وضع) حكم از جانب شارع يا قانون گذار; به اين بيان كه:

پس از آن كه مولا در مرحله اقتضا، فعل را داراى مصلحت و يا مفسده ديد، حكم مناسب آن را جعل مى نمايد; يعنى در صورت وجود مصلحت ملزمه، به وجوب مانند نماز و در صورت وجود مفسده ملزمه، به حرمت مانند قتل و سرقت حكم مى نمايد. هم چنان كه در صورت وجود مصلحت غير ملزمه يا مفسده غير شديد، به استحباب يا كراهت حكم مى كند.

در كتاب «منتقى الاصول» آمده است:

«ثانيها: مرتبة الانشاء و هى ان ينشأ الحكم و يوجد بوجود انشائى بلا ان يصل الى مرحلة البعث او الزجر»[1]

[1]روحانى، محمد، منتقى الاصول، ج 4، ص 93

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 4، ص (50-49).

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 10، ص 101.

خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 2، ص 264.

بروجردى، محمد، مبانى حقوق اسلامى (مختلف الاصول)، ص 183.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 4، ص 194.

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص (308-307).

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 123.

ذهنى تهرانى، محمد جواد، تحرير الفصول، ج 4، ص 18.

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 2، ص 18.

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 1، ص 91.

مرحله بعث و زجر

ر.ك: مرحله فعليت

مرحله تنجز

مرحله رسيدن حكم شرعى به مكلّف

مرحله تنجز، از مراحل حكم بوده و عبارت است از مرتبه رسيدن حكم به مكلفان; يعنى مولا، مكلف را نسبت به حكم آگاه مى نمايد. بعد از اعلان حكم و آگاه نمودن وى از سوى شارع، اگر مكلف عذر شرعى و يا عقلى در ترك عمل نداشته باشد، تكليف بر وى منجز مى شود و در صورت امتثال امر، مستحق پاداش و در صورت سرپيچى از آن مستحق كيفر مى گردد.

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 308.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 123.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 4، ص 195.

بروجردى، محمد، مبانى حقوق اسلامى (مختلف الاصول)، ص 184.

روحانى، محمد، منتقى الاصول، ج 4، ص 93.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 4، ص 50.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 10، ص 101.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 297.

مرحله تنجيز

ر.ك: مرحله تنجز

مرحله جعل

ر.ك: مرحله انشا

مرحله فعليت

مرحله اعلان حكم به مكلّف براى تحريك وى به امتثال

مرحله فعليت، از مراحل حكم بوده و به مرحله اى گفته مى شود كه شارع بعد از لحاظ كردن اقتضاى حكم و در نظر گرفتن مصلحت يا مفسده انشاى حكم، مكلف را به طرف انجام مأموربه تحريك و از ارتكاب منهى عنه منع مى نمايد.

به بيان ديگر، مرحله فعليت، مرحله اى است كه حكم انشايى در معرض اجرا قرار مى گيرد; يعنى مولا در اين مرحله با اعلان حكم، مكلف را به انجام واجب (نماز) و يا ترك حرام (شرب خمر) وا مى دارد[1]

در كتاب «منتقى الاصول» آمده است: