قدسى مهر، خليل، الفروق المهمة فى الاصول الفقهية، ص 61.

خمينى، روح الله، انوار الهداية فى التعليقة على الكفاية، ج 1، ص 45.

زنجانى، ميرزاباقر، تحرير الاصول، ص 9.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، ص 19.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 260.

قواعد فقهى محض

ر.ك: قواعد فقهى

قواعد كلى فقهى

ر.ك: قواعد فقهى

قول به عدم فصل

ر.ك: خرق اجماع مركب

قول به موجب علت

ر.ك: موجب علت

قول تابعى

رأى اجتهادى منقول از هر يك از تابعين

«قول تابعى» به مجموع آراى اجتهادى و فتاواى فقهى نقل شده از يك نفر از تابعين گفته مى شود; به بيان ديگر، فتوا، حكم، عمل و رأيى را كه يكى از تابعان در مسئله اى كه نص و اجماعى درباره آن وجود ندارد ابراز كرده و نقل شده است، «قول تابعى» مى گويند.

بر خلاف قول صحابى كه برخى با شرايطى آن را حجت دانسته اند كسى به حجيت قول تابعى اعتقاد ندارد.

نكته:

تابعى به كسى گفته مى شود كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) را درك نكرده، ولى يكى از اصحاب آن حضرت را درك كرده است.

شمس الائمه سرخسى، محمد بن احمد، اصول السرخسى، ج 2، ص (111-110).

غزالى، محمد بن محمد، المستصفى من علم الاصول (به ضميمه فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت)، ج 1، ص 131.

قول صحابى

ر.ك: مذهب صحابى

قول لغوى

نظر كارشناسى لغت دانان درباره معانى الفاظ

يكى از راه هاى تشخيص ظهور يك لفظ در معنا دلالت تصورى قول لغوى است، كه به معناى نظر كارشناسى لغت دانان درباره معانى الفاظ است.

مشهور اصوليون، قول لغوى را از باب ظن خاص، حجت مى دانند; يعنى اگر از قول لغوى و مراجعه به كتاب لغت براى انسان ظن پيدا شود كه مثلاً كلمه «صعيد» به معناى «مطلق وجه الارض» است كه معمولا چنين ظنى حاصل مى شود اين ظن، در زمره ظنونى است كه دليل خاص بر اعتبار آن وجود دارد.

قول لغوى بيان گر موارد استعمال معانى الفاظ است، اگر چه بعضى از صاحب نظران گفته اند: وظيفه لغوى، شناسايى استعمال حقيقى از مجازى و فرق گذارى ميان آنها است، اما ديگران آن را نپذيرفته اند.

نيز ر.ك: حجيت قول لغوى.

خويى، ابوالقاسم، مصباح الاصول، ج 2، ص 131.

مغنيه، محمد جواد، علم اصول الفقه فى ثوبه الجديد، ص 224.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 385.

ملكى، حبيب الله، تلخيص الاصول، ص 165.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 3، ص 178.

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 3، ص 183.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 128.

حيدرى، على نقى، اصول الاستنباط، ص 191.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 131.

قول معصوم(عليه السلام)

ر.ك: سنت قولى

قول نبى(صلى الله عليه وآله)

سخنان صادر شده از پيامبر(صلى الله عليه وآله) در مقام تشريع احكام

قول نبى(صلى الله عليه وآله)، مقابل فعل نبى(صلى الله عليه وآله) بوده و عبارت است از سخنان مبارك نبى مكرم اسلام در مقام تشريع احكام، در صورتى كه آن سخنان، قرآن نباشد، مانند اين سخن حضرت: «صوموا لرؤيته و افطروا لرؤيته» در آغاز ماه رمضان، با ديدن ماه، روزه بگيريد و در پايان آن با ديدن ماه افطار كنيد»1 و يا مانند: «من نام عن الصلاة او نسيها فليصلها اذا ذكرها» «كسى كه به سبب خوابيدن نماز را نخواند يا آن را فراموش كرد، هر گاه آن را به ياد آورد به جا آورد»[2]

قول نبى(صلى الله عليه وآله) به اجماع مسلمين بر همگان حجت است، زيرا او معصوم است و جز به حق سخن نمى گويد و آيه (وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى)3 در حق آن حضرت نازل شده است.

[1]حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج 7، ص 185

[2]همان، ج 5، ص 348

[3]نجم (53)، آيه 3

بحرالعلوم، محمد، الاجتهاد اصوله و احكامه، ص 68.

موسوى بجنوردى، محمد، مقالات اصولى، ص 25.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 63.

ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ص 97.

زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص 35.

قوه اجتهاد

ر.ك: ملكه اجتهاد