نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 2،1، ص 415.

عنوان قصدى

عنوان متوقف بر قصد كردن آن در انطباق بر فعل خاص

عنوان قصدى، به وصف و عنوانى گفته مى شود كه انطباق آن در خارج بر فعل و عملى خاص، منوط به قصد آن عنوان مى باشد; بنابراين، اتصاف به فعل خاص اين گونه عنوان ها در گرو انجام آن عمل و قصد آن عنوان است، مانند: تعظيم و يا توهين، زيرا براى اين كه يك فعل عنوان توهين يا تعظيم پيدا كند، بايد با قصد توهين يا تعظيم انجام شود; بنابراين، اگر كسى آگاهانه و با قصد در مقابل شخص بزرگى قيام نكند، عنوان توهين محقق مى گردد، اما اگر اين كار وى ناخود آگاه باشد، توهين محسوب نمى شود.

در مقابل، عناوينى وجود دارد كه انطباق آنها بر فعل خاص، منوط به قصد آنها نيست، مثل عنوان «ضرب» و «قتل».

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 2، ص 486.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 3، ص 104.

عنوان محمول بالضميمه

عنوان منتزع از ذات به لحاظ انضمام شىء ديگر

عنوان محمول بالضميمه، مقابل عنوان خارج محمول بوده و عبارت است از عنوانى كه از معنون به لحاظ انضمام آن به چيز ديگر، انتزاع مى گردد; يعنى نفس موضوع به خودى خود براى انتزاع عنوان كافى نيست، بلكه به انضمام چيزى به آن نياز دارد، مانند انتزاع «عنوان ابيض» از جسم، كه به واسطه انضمام و عروض بياض به جسم، انتزاع مى گردد.

خمينى، مصطفى، تحريرات فى الاصول، ج 2، ص 212.

مظفر، محمد رضا، المنطق، ص (325-324).

سجادى، جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، ج 4، ص 160.

عنوان مستقل

عنوان قابل حمل بر فعل مكلف بدون نياز به واسطه

عنوان مستقل، عنوانى است كه به طور مستقل و بى واسطه قابليت حمل بر معنون را دارد و از اضافات و متممات فعل شمرده نمى شود، مانند: عنوان «صلات» و «غصب» كه فعل مكلف به طور مستقيم به آن دو متصف مى شود. در حقيقت، اين گونه عنوان ها در خارج، مصداق هر چند اعتبارى دارند، زيرا عنوان «صلات» به طور مستقيم بر افعال و اذكار خاص حمل مى گردد; بر خلاف عنوان هاى غير مستقل كه فعل مكلف به طور مستقيم به آنها متصف نمى شود، مانند: ظرف بودن مسجد براى نماز كه عنوان ظرفيت از عناوين انتزاعى است كه در خارج منشأ انتزاع دارد.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 2،1، ص 415.

عنوان مقولى

ر.ك: عنوان ذاتى

عنوان و معنون

مفهوم يك ماهيت و مصاديق عينى آن

در مواردى كه حكم شارع يا مولا به ماهيتى كلى تعلق مى گيرد، چون ماهيت كلى هم داراى مفهوم و هم داراى مصداق است، به مفهوم ماهيت «عنوان» يا «وجه»، و به مصاديق و افراد خارجى آن «معنون» گفته مى شود; براى مثال، در امر به نماز (صلّ) مفهوم صلات «عنوان» و مصاديق خارجى نماز «معنون» مى باشد.

در برخى از بحث هاى اصول از «عنوان و معنون» نام برده مى شود، هم چون بحث اجتماع امر و نهى. براى مثال، در نماز در زمين غصبى، دو عنوان و يك معنون وجود دارد; معنون، همان حركاتى (ركوع، سجده، قيام و...) است كه شخص انجام مى دهد و داراى دو عنوان مى باشد: عنوان صلات و عنوان غصب، كه بنا به عنوان صلات، به فعل خارجى، امر، و بنا به عنوان غصب، به فعل خارجى، نهى تعلق گرفته است.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 560.

موسوى بجنوردى، محمد، مقالات اصولى، ص 95.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 1، ص 442.

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 1، ص 94 و 89.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 29.

شيرازى، محمد، الوصول الى كفاية الاصول، ج 2، ص 314 و 355.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 193.

عوامل اجمال

ر.ك: اسباب اجمال

«غ»

غايت

كلمات دلالت كننده بر نهايت استمرار زمانى يا مكانى شىء

غايت، در لغت به معناى نهايت و پايان است، و در اصطلاح، به كلماتى گفته مى شود كه ادات غايت بر سر آنها در مى آيد و بر نهايت استمرار وجودى شى ء در مكان و يا زمان خاصى دلالت مى نمايد; براى مثال، «در جمله «اتموا الصيام الى الليل»، «الى» كه از ادات غايت است بر سر «ليل» در آمده و «ليل» بر انتهاى قابليت استمرار زمانى صوم دلالت مى كند; يعنى انتهاى روزه گرفتن را اول شب معين كرده است.