عبادت شأنى

فعل داراى قابليت عبادت بودن

عبادت شأنى، مقابل عبادت فعلى بوده و عبارت است از عبادتى كه در حال حاضر به آن نهى تعلق گرفته است بالفعل عبادت نيست ولى اگر به جاى نهى، به آن امر تعلق مى گرفت صلاحيت مقربيت داشت و آن امر، عبادى مى بود. در حقيقت، عباديت آن تعليقى است و شأنيت عبادى بودن دارد، مثل: نماز حائض و روزه عيد فطر و عيد قربان، كه اگر نهى به آنها تعلق نمى گرفت، صلاحيت و شأنيت عبادت بودن را داشتند، هر چند اكنون به واسطه نهى شارع، حرمت پيدا كرده اند.

نيز ر.ك: عبادت فعلى.

خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 5، ص 7.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 3، ص 281.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 224.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 605.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 3، ص (218-217).

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 7، ص 198.

عبادت صحيح

فعل خارجىِ مطابق با امر عبادى مولا

عبادت صحيح، مقابل عبادت فاسد بوده و به عبادتى گفته مى شود كه در خارج مطابق با امر مولا انجام شود; يعنى به طور كامل و با تمامى اجزا و شرايط آن به جا آورده شود (تام الاجزاء و الشرايط) و موجب برائت ذمه مكلف گرديده و اثر خاص آن عبادت بر آن نيز بار شود; براى مثال، نماز صحيح باعث دورى شخص از فحشا و منكر مى گردد (ان الصلاة تنهى عن الفحشاء و المنكر); به بيان ديگر، عبادت صحيح، عبادتى است كه موجب سقوط اعاده در وقت و قضا در خارج وقت مى گردد.

در عبادت صحيح دو شرط لحاظ شده است:

1. ذاتاً صلاحيت مقربيت به مولا را داشته باشد;

2. مكلف نيز در عمل، آن را به قصد قربت انجام دهد[1]

[1]مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 44

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 3، ص 215.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص 96.

سبحانى تبريزى، جعفر، الموجز فى اصول الفقه، ج 2، 1، ص 38.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 220.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 607.

عبادت غير ذاتى

فعل نيازمند امر شارع و قصد قربت، در صدق عبادت بر آن

عبادت غير ذاتى، مقابل عبادت ذاتى بوده و به عملى گفته مى شود كه براى نزديك كردن و تقرب عبد به مولا صلاحيت دارد و بالفعل نيز به آن امر تعلق گرفته است; به بيان ديگر، عبادت بودن آن بر قصد قربت توقف دارد و قصد قربت در آن نيز منوط به تعلق امر به آن است، مانند: وقوف در عرفات و سعى بين صفا و مروه.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 3، ص (297-296).

عراقى، ضياء الدين، نهاية الافكار، ج 2،1، ص (464-463).

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 218.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 607.

عبادت فاسد

فعل خارجىِ غير مطابق با امر عبادى مولا

عبادت فاسد، عبادتى است كه اجزا و يا شرايط آن ناقص بوده و موجب برائت ذمه مكلف نمى گردد; به بيان ديگر، عبادت فاسد عبادتى است كه «مأتى به» مطابق «مأمور به» نباشد و به همين دليل اثر خاص آن عبادت بر اين فرد بار نگردد; براى مثال، اثر نماز صحيح، دورى از فحشا و منكر است (ان الصلاة تنهى عن الفحشاء و المنكر) بنابراين، نماز فاسد نمازى است كه به سبب فقدان پاره اى از اجزا و شرايط، اين اثر را نداشته باشد. عبادت فاسد موجب سقوط اعاده (در وقت و يا قضا در خارج وقت) نمى گردد.

نيز ر.ك: عبادت صحيح.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 220.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 44.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 607.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 3، ص 189.

عبادت فعلى

عمل متعلق امر عبادى فعلى، يا فعل بى نياز از امر عبادى، در صدق عبادت بر آن

عبادت فعلى، به عبادتى گفته مى شود كه يا عبادى بودنش ذاتى است كه احتياج به امر ندارد و يا اين كه براى نزديك كردن عبد به مولا صلاحيت داشته و از سوى مولا نيز به آن امر شده است; يعنى مكلف مى تواند به وسيله قصد امر، خود را به مولا نزديك سازد.

نكته:

در اين كه آيا نهى از عبادت موجب فساد آن است يا نه، اصوليون با اين اشكال روبه رو شده اند كه چگونه ممكن است به فعل عبادى كه محبوب مولا است، نهى تعلق گيرد، زيرا عبادت يعنى آن چه امر استحبابى يا وجوبى به آن تعلق گرفته است و اين نشان دهنده محبوب بودن آن نزد مولا است، حال چگونه ممكن است به همين امر محبوب، نهى تعلق گرفته و مبغوض مولا گردد؟