انصارى، مرتضى بن محمد امين، فرائد الاصول، ج 1، ص 6.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 3، ص 64 و 70.

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 217.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 2، ص 18.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 234.

حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص 721.

ظن غير لفظى

ظنّ به مراد متكلم از راه هاى غير لفظى

در موارد شك در مراد متكلم بعد از علم به وضع راه هايى براى كشف مراد متكلم در نزد عرف وجود دارد كه برخى علم آور و برخى ظنى مى باشد; بنابراين، طرق ظنى، شيوه هايى است كه نسبت به منظور متكلم افاده ظن مى نمايد، و اين روش ها يا لفظى است يا غير لفظى. ظن حاصل از طرق غير لفظى را ظن غير لفظى مى گويند.

مرحوم «ميرزا حبيب الله رشتى» در اين باره مى گويد: ظن غير لفظى از مصاديق ظن مطلق است و ظن غير لفظيى را كه دليل خاص بر اعتبار آن اقامه شده باشد، نيافتم و كسى را كه درباره ظن مطلق، مطلقا چنين ادعايى داشته باشد، نيز نيافتم، هر چند بعضى ها در مقام تعارض، ظن حاصل از «غلبه» و امثال آن را از مصاديق ظن غير لفظى شمرده اند، اما اين خيالى بيش نيست.

رشتى، حبيب الله بن محمد على، بدايع الافكار، ص 89.

ظن غير متعارف

ظنّ به موضوع يا حكم شرعى از راه هاى غير معمول

ظن غير متعارف، به معناى حاصل شدن ظن است به حكم شرعى، يا موضوع داراى حكم شرعى، براى مكلفين از راه ها و اسباب غير متعارف و غير مقبول در نزد شرع، مانند ظن ظنّان يا ظن حاصل از قول فاسق و يا از جمله ها و عبارت هاى مجمل.

محمدى، على، شرح رسائل، ج 1، ص 83.

ظن غير معتبر

ر.ك: اماره غير معتبر

ظن فعلى

ظنّ فعليت يافته براى شخص

ظن فعلى، مقابل ظن شأنى، و به معناى ظنى است كه در شخص به فعليت رسيده و نفس شخص متصف به حالت ظن است، مثل اين كه اماره اى بر وجوب نماز جمعه براى مكلف اقامه شده و او به واسطه آن به وجوب نماز جمعه، ظن پيدا كرده است.

نكته:

در بعضى از كتاب هاى اصولى، ظن فعلى، مترادف ظن شخصى دانسته شده است; طبق اين نظر، ظن فعلى به ظنى گفته مى شود كه بالفعل در شخص ايجاد گردد[1]

به نظر مى رسد ظن فعلى هم مى تواند در نوع مردم و هم در شخص خاص ايجاد شود.

[1]عراقى، ضياء الدين، نهاية الافكار، ج 3، ص 89

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 137.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 3، ص 21.

ظن كثير الظن

ظنّ حاصل از راه هاى غير متعارف

ظن كثيرالظن، ظنى است كه از راه ها و اسباب غير متعارف كه معمولا براى انسان ها ظن آور نيست پديد مى آيد. صفت كثيرالظن بودن معمولا برخاسته از بيمارى روحى شخص است، در صورتى كه پى در پى و با سرعت براى شخص، ظن به وجود آيد و اين حالت ناشى از نبوغ خاص در او باشد، از بحث ما خارج است.

حكم ظنّ كثيرالظن آن است كه به آن اعتنا نشود، زيرا ادله اعتبار ظن، به ظنون متعارف منصرف است و ظن كثيرالظن، از ظنون غير متعارف بوده و احكام شك درباره آن جارى است.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 2، ص 41.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 3، ص 80.

ظن لفظى

ظنّ به مراد متكلم از راه اصول لفظى

ظن لفظى، ظنى است كه از راه اصول لفظى به مراد متكلم براى اهل عرف ايجاد مى گردد.

توضيح:

براى كشف مراد متكلم هنگام شك در آن، اسباب و راه هايى وجود دارد كه اهل لسان و عرف به آنها تكيه مى كنند. اين راه ها يا علمى است و يا ظنى. يكى از راه هاى ظنى اى كه دليل خاص بر اعتبار آن اقامه شده، اصول لفظى است كه عرف در محاورات خود براى كشف مراد متكلم، به آنها تمسك مى نمايد، مانند: اصالة الحقيقه و اصالة عدم القرينه، كه به ظن حاصل از اجراى اين اصول، ظن لفظى مى گويند.

نكته:

تكيه بر مطلق ظن براى كشف مراد متكلم، در عرف و شرع مورد قبول نيست، بلكه آن چه در عرف پذيرفته شده و شرع نيز آن را امضا كرده، رجوع به ظنون خاص بوده كه ظن حاصل از اجراى اصول لفظى، از آن جمله است.

رشتى، حبيب الله بن محمد على، بدايع الافكار، ص 89.

محمدى، على، شرح رسائل، ج 1، ص (223-222).