شهرت عملى

رواج عمل به روايتى توسط عده زيادى از فقها

شهرت عملى، به معناى اشتهار عمل به روايتى از جانب عده زيادى از فقها است كه تعدادشان به حد اجماع نمى رسد; به اين معنا كه مشهور فقها در مقام فتوا و انتخابِ رأى و نظر خويش در يكى از مسائل فقهى، آن روايت را مستند قرار داده و با تكيه بر مضمون آن، فتوا داده اند[1]

مشهور فقهاى اماميه اعتقاد دارند شهرت عملى باعث جبران ضعف سند روايت ضعيف، و اعراض مشهور از عمل به روايتى، موجب ضعف روايت صحيح مى گردد. برخى از متأخرين با اين امر مخالفت نموده و مى گويند: خبر ضعيف فى نفسه حجيت ندارد، و فتواى مشهور نيز حجت نيست; بنابراين، انضمام اين دو به هم ديگر، انضمام غير حجت به غير حجت بوده و باعث حجيت خبر ضعيف و جبران ضعف آن نمى شود[2]

نكته اول:

مشهور اصولى ها بر اين اعتقادند كه آن شهرت عملى كه جابر ضعف سند و كاسر صحت روايت است، شهرت عملى قدما است، و قدما، فقيهانى هستند كه در عصر ائمه(عليهم السلام)، يا در زمان غيبت صغرى و يا كمى بعد از آن زندگى مى كرده اند; افرادى هم چون: پدر شيخ صدوق، شيخ صدوق، شيخ مفيد، سيد مرتضى، شيخ طوسى، حلبى و سلار[3]

نكته دوم:

نسبت ميان شهرت عملى با شهرت روايى، عموم و خصوص من وجه است، زيرا گاهى يك روايت را عده زيادى نقل كرده اند شهرت روايى دارد ولى فقها به استناد آن فتوا نداده اند شهرت عملى ندارد زيرا مثلا در مقام تقيه صادر شده است، و گاهى روايتى شهرت روايى ندارد، اما عده زيادى به استناد آن فتوا داده اند شهرت عملى دارد و گاهى هر دو را دارد.

نكته سوم:

برخى از اصولى ها معتقدند شهرتى كه در باب تعارض بين اخبار وجود دارد و از مرجحات محسوب مى شود، شهرت عملى است نه شهرت روايى[4]

[1]نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 3، ص 153

[2]خويى، ابوالقاسم، مصباح الاصول، ج 2، ص 202

4و3. سبحانى تبريزى، جعفر، الموجز فى اصول الفقه، ج 1، 2، ص 273.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 225.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 3، ص 314.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 152.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 417و424.

محمدى، ابوالحسن، مبانى استنباط حقوق اسلامى يا اصول فقه، ص 277.

خمينى، مصطفى، تحريرات فى الاصول، ج 3، ص 221و226.

مغنيه، محمد جواد، علم اصول الفقه فى ثوبه الجديد، ص 231.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص (116-115).

حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص 684.

شهرت عملى استنادى

ر.ك: شهرت عملى

شهرت عملى قدم

رواج عمل به روايتى توسط فقهاى نزديك به عصر امامان(عليهم السلام)

شهرت عملى قدما، در موردى است كه اشتهار عمل به روايت صدور فتوا به استناد آن در ميان عده زيادى از اصحاب ائمه(عليهم السلام) و گذشتگان از فقهاى اماميه محقق شده باشد.

«قدما» فقيهانى هستند كه يا هم عصر ائمه(عليهم السلام) بوده اند، يا در زمان غيبت و يا در فاصله كمى بعد از آن مى زيسته اند كه بزرگانى هم چون «ابن جنيد اسكافى، ابن ابى عقيل، على بن بابويه قمى و فرزند بزرگوارش شيخ صدوق، شيخ مفيد و دو شاگرد بزرگوارش سيد مرتضى و شيخ طوسى، ابن زهره، ابوالصلاح حلبى، سلار، قاضى ابن براج و ابن ادريس عجلى (بنابر نظر برخى)» را شامل مى شود.

مشهور فقهاى اماميه اعتقاد دارند شهرت عملى قدما موجب جبران ضعف سند روايت ضعيف، و اعراض مشهور قدما از عمل به روايتى، موجب ضعف روايت صحيح مى گردد، هر چند برخى با اين امر مخالفت نموده اند.

دليل حجيت شهرت عملى قدما، تعبد آنها به مضمون روايات بوده است كه اين امر سبب حصول اطمينان نسبت به مستند بودن فتواى آنها به اين روايت خاص يا روايت ديگرى با همين مضمون مى باشد.

محمدى، ابوالحسن، مبانى استنباط حقوق اسلامى يا اصول فقه، ص 277.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 152.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 4، ص (389-388).

سبحانى تبريزى، جعفر، الموجز فى اصول الفقه، ج 2،1، ص 273.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 3، ص 153.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 417و424.

شهرت عملى متأخرين

رواج عمل به روايتى توسط عده زيادى از فقهاى متأخّر از عصر امامان(عليهم السلام)

شهرت عملى متأخرين، در موردى است كه اشتهار عمل به روايت صدور فتوا به استناد آن در ميان جمع زيادى از فقهاى متأخر محقق شده باشد.

«فقهاى متأخر» فقيهانى هستند كه اجتهاد را به طور