سيره عقل

عادت عقلى عقلا بر فعل يا ترك كارى

سيره عقلا، به معناى روش و شيوه مستمر عملى همه عقلاى عالم بر انجام يا ترك عملى است.

توضيح:

عقلاى عالم، با اين كه در زمان ها و مكان هاى مختلف زندگى مى كنند و داراى دين، مذهب و فرهنگ متفاوت مى باشند، در مواردى بدون توافق قبلى، عملى يكسان را به طور مستمر انجام مى دهند; براى مثال، همه آنها ظواهر كلام را حجت دانسته و به آن تمسك مى نمايند و يا همه عقلا در چيزهايى كه علم و تخصصى درباره آنها ندارند به خبره رجوع مى كنند; چنان كه مريض به طبيب و جاهل به عالم رجوع مى كند.

برخى سيره عقلايى را فراگيرتر از سلوك و رفتار خارجى دانسته و آن را شامل مرتكزات عقلايى نيز مى دانند، هر چند بر طبق آن مرتكزات، در خارج هيچ گونه عملى صورت نگيرد[1]

سيره عقلايى انواعى دارد:

1. گاهى سيره عقلايى موضوع حكم شرعى را تبيين مى نمايد;

2. گاهى سيره عقلايى ظهور الفاظ را منقح نموده و در كشف مراد متكلم، چه شارع و چه غير آن، دخالت مى نمايد;

[3]گاهى سيره عقلايى سبب استنباط حكم شرعى مى گردد، و آن در جايى است كه در مسئله، نصى وجود نداشته باشد

نيز ر.ك: عرف.

[1]صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 4، ص 234

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص (198-197).

مهريزى، مهدى، كتابشناسى اصول فقه شيعه، ص 30.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 127.

صدر، محمد باقر، المعالم الجديدة للاصول، ص 168.

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص (207-203).

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 3، ص 327.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 413.

خمينى، روح الله، الرسائل، ج 2، ص 130.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 162.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 5، ص 292.

مشكينى، على، تحرير المعالم، ص 31.

مجاهد، محمد بن على، مفاتيح الاصول، ص 194.

حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص (640-639).

سيره عقلايى

ر.ك: سيره عقلا

سيره عملى اهل مدينه

عادت عملى اهل مدينه بر فعل يا ترك كارى

سيره عملى اهل مدينه، به معناى بناى عملى مستمر مردم مدينه در انجام و يا ترك كارى است.

نكته:

اهل سنت اين سيره را به طور مستقل حجت مى دانند، اما شيعه آن را از باب سيره متشرعه در صورتى حجت مى داند كه كشف كننده ديدگاه و نظر معصوم(عليه السلام) باشد.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 413.

سيره عملى متشرعه

ر.ك: سيره متشرعه

سيره عملى مسلمين

ر.ك: سيره متشرعه

سيره غير معاصر معصوم(عليه السلام)

عادت مستمر رايج بعد از زمان حضور معصوم(عليه السلام)

سيره غير معاصر معصوم(عليه السلام)، كه مقابل سيره معاصر معصوم مى باشد، به سيره اى اطلاق مى شود كه بعد از زمان معصوم(عليه السلام)به وجود آمده باشد، مثل برخى عادت هايى كه امروزه در كشورهاى اسلامى كم و بيش رايج است و منشأ اسلامى و دينى ندارد و چه بسا خلاف دين مى باشد.

چنين سيره اى به دليل آن كه نمى توان رضايت و امضاى شارع را از آن به دست آورد، حجيت ندارد.

مرحوم «مظفر» در بيان فلسفه عدم حجيت اين گونه سيره ها مى گويد: فلسفه و ريشه بحث را بايد در چگونگى پيدايش عادت ها و تأثير آنها در ميان مردم جويا شد.

توضيح:

گاهى برخى از صاحبان نفوذ در جامعه همانند حاكمان، سرمايه داران و ساير طبقات ممتاز عملى را به علتى همچون عادت هاى ملى و نژادى، متابعت از هواهاى نفسانى، تقليد از غير، تفوق بر رقيبان، اظهار بزرگى خود و اظهار عظمت دينشان، انجام مى دهند، سپس شخصيت هاى ديگرى در دوره هاى بعدى از آنان در اين اعمال تقليد مى كنند، به گونه اى كه به تدريج، آن عمل در ميان مردم رايج مى شود و كسى هم نيست تا آنان را از اين اعمال ناروا باز دارد و يا اگر هست، بر اثر نادانى، سهل انگارى، ترس و غير آن اقدامى در مقابل اين اعمال انجام نمى دهد، سپس مدت هاى طولانى مى گذرد و يك يا دو نسل مى آيند و مى روند و كم كم تاريخچه اين عادت به