ولى عرف را در ناحيه تبيين مفاهيم و موضوعات شرعى حجت دانسته و از صدر اسلام به آن اعتبار داده اند.

نزد اهل سنت، عرف در حدود نيمه قرن دوم هجرى به عنوان منبع مستقل براى شناخت احكام شرعى پذيرفته شده است. برخى اعتقاد دارند نخستين كسى كه عرف را در شناخت احكام شرعى در حوزه استنباط و اجتهاد پذيرفت «ابو حنيفه» و بعد از او «مالك بن انس» بود و از آن زمان به بعد اهل سنت به طور گسترده از راه عرف و مصالح مرسله به استنباط احكام شرعى دست زدند.

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص 423.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 399.

سير تحول اصول فقه

ر.ك: تاريخ اصول فقه

سير علم اصول

ر.ك: تاريخ اصول فقه

سيره

عادت مستمرّ مردم يا گروهى خاص بر انجام يا ترك كارى

كلمه «سيره» اسم مصدر از ماده «سير» و بر وزن «فِعله» است، كه در زبان عربى بر نوع دلالت مى كند; براى مثال، «جَلسه» به معناى نشستن، ولى «جِلسه» به معناى سبك و نوع نشستن مى باشد; بنابراين «سير» يعنى رفتار، ولى «سيره» يعنى نوع و سبك رفتار.

سيره در اصطلاح، يعنى استمرار روش و شيوه مستمر عملى در ميان مردم بر انجام كارى و يا ترك عملى. و اگر مراد از مردم (ناس) همه عقلا باشد، اين سيره را سيره عقلا و اگر همه مسلمين يا پيروان مذهب و يا گروهى خاص از مسلمانان باشد آن را سيره متشرعه مى نامند.

نكته:

سيره عقلايى گاهى براى اثبات حكم واقعى به كار مى رود، مانند سيره عقلا بر اين امر كه حيازت سبب ملكيت است و يا احراز رضايت قلبى مجوز تصرف در مال غير است هر چند او اذن زبانى بر تصرف نداده باشد; مثال اول براى احكام وضعى و مثال دوم براى احكام تكليفى است.

و گاهى سيره عقلايى براى اثبات حكم ظاهرى به كار مى رود، مانند سيره عقلا بر اين كه قول لغوى، ظواهر كتاب، خبر ثقه و غير اينها حجت مى باشد.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 159.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 127.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 3، ص 327.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 413.

مختارى مازندرانى، محمد حسين، فرهنگ اصطلاحات اصولى، ص 145.

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص 199.

سيره اسلامى

ر.ك: سيره متشرعه

سيره اصحاب ائمه(عليهم السلام)

عادت مستمر اصحاب ائمه(عليهم السلام) بر فعل يا ترك كارى

سيره اصحاب ائمه(عليهم السلام)، كه در حقيقت، نوعى از سيره مشترعه به شمار مى آيد، به معناى طريقه و روشى مستمر است كه اصحاب ائمه(عليهم السلام) در عمل، به آن ملتزم بوده و بناى عملى خود را بر آن قرار داده اند، مانند سيره اصحاب بر «اخفات» در نماز ظهر جمعه، و عمل نمودن به خبر ثقه.

نيز ر.ك: سيره متشرعه.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 4، ص (371-370).

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 4، ص 238.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 3، ص 333.

مجاهد، محمد بن على، مفاتيح الاصول، ص 346.

سيره زمان تشريع

ر.ك: سيره معاصر معصوم(عليه السلام)

سيره زمان معصوم(عليه السلام)

ر.ك: سيره معاصر معصوم(عليه السلام)

سيره شرعى

ر.ك: سيره متشرعه

سيره صحابه

عادت عملى صحابه پيامبر(صلى الله عليه وآله) بر فعل يا ترك كارى

سيره صحابه، بناى عملى مستمر صحابه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) بر انجام و يا ترك كارى است.

بحث سيره صحابه و حجيت آن بيشتر نزد اهل سنت مطرح است، زيرا آنها از همان ابتدا راه رسيدن به سنت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) را با گفتن «حسبنا كتاب الله» به روى خود بستند و از عترت آن حضرت كه معصومان و امامان امت اسلامى(عليهم السلام)بودند، چشم پوشيدند و به ناچار براى استنباط احكام، به سيره صحابه رو آوردند. از نظر شيعه مسلّم است كه اگر سيره صحابه مورد رضايت و تأييد شارع و پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) باشد، حجيت دارد، وگرنه، به خودى خود هيچ گونه اعتبار و حجيتى ندارد.

نكته:

اهل سنت سيره صحابه را به طور مستقل حجت مى دانند، اما شيعه معتقد است سيره صحابه از باب سيره متشرعه است و در صورتى كه از قول معصوم(عليه السلام) كشف نمايد حجت است.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص (84-80).