است كه از سنت واقعى (قول، فعل و تقرير معصوم) حكايت نموده و از نظر سند و يا دلالت ظنى مى باشد.

بيشتر احاديث از نظر صدور آنها از معصوم(عليه السلام) ظنى مى باشد، زيرا اخبار متواتر و نيز اخبار همراه با قرينه قطعى كم است.

احاديثى كه در مراد معصوم(عليه السلام) ظهور دارد از مصاديق سنت ظنى الدلالة بوده و حجت مى باشد.

مطهرى، مرتضى، آشنايى با علوم اسلامى، ج 3، ص 23.

سنت عملى

ر.ك: سنت فعلى

سنت فعلى

فعل صادر شده از معصوم(عليه السلام) به قصد تشريع

سنت فعلى، به عملى گفته مى شود كه معصوم(عليه السلام) آن را به قصد تشريع انجام داده باشد، مانند وضو گرفتن، نماز خواندن و حج به جا آوردن. از پيامبر(صلى الله عليه وآله) نقل شده كه فرمود: «صلّوا كما رأيتمونى اُصَلّى; نماز بخوانيد آن گونه كه من مى خوانم»; يعنى بر شما واجب است كه از اعمال من پيروى كنيد. بنابراين، اگر عملى از معصومى(عليه السلام) صادر شود، كمترين چيزى كه از آن فهميده مى شود اين است كه آن عمل جايز بوده و حرام نمى باشد; همان گونه كه ترك عملى از سوى معصوم(عليه السلام) بر اين دلالت دارد كه آن عمل واجب نيست; براى مثال، اگر معصوم هنگام ديدن هلال، دو ركعت نماز به جا آورد، اين عمل اگر بر وجوب يا استحباب آن عمل دلالت نداشته باشد، دست كم بر مشروعيت و عدم حرمت آن عمل دلالت مى كند و يا اگر معصوم(عليه السلام) در نماز قنوت را به جا نياورد، اين ترك معصوم، اگر بر حرمت آن عمل دلالت نداشته باشد، دست كم بر عدم وجوب آن دلالت مى كند، به دليل اين كه معصوم(عليه السلام) هرگز مرتكب حرام نمى شود و ترك واجب نمى كند.

زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص 35.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 216.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 3، ص (120-119).

ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ص 97.

سنت قطعى

احاديث قطعى - از جهت سند و دلالت - حكايت كننده از سنت معصوم(عليه السلام)

سنت قطعى، مقابل سنت ظنى و به معناى خبرها و احاديثى است كه از سنت واقعى (قول، فعل و تقرير معصوم) حكايت نموده و از نظر سند و يا دلالت قطعى مى باشد; يعنى هم از نظر دلالت بر مراد معصوم(عليه السلام) و هم از نظر صدور آن از معصوم(عليه السلام) قطعى باشد.

نيز ر.ك: سنت قطعى الدلاله; سنت قطعى السند.

مطهرى، مرتضى، آشنايى با علوم اسلامى، ج 3، ص 23/3.

زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص 35.

عبدالبر، محمد زكى، تقنين اصول الفقه، ص 39.

سنت قطعى الدلاله

احاديث قطعى از جهت دلالت حكايت كننده از سنّت معصوم(عليه السلام)

سنت قطعى الدلاله، به خبرى گفته مى شود كه غير معصوم(عليه السلام)به وسيله آن، گفتار يا فعل يا تقرير معصوم(عليه السلام) (سنت محكى) را نقل كند و دلالت آن بر مراد معصوم(عليه السلام) قطعى (نص) باشد.

مجاهد، محمد بن على، مفاتيح الاصول، ص 203.

مطهرى، مرتضى، آشنايى با علوم اسلامى، ج 3، ص 23.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 232.

سنت قطعى السند

احاديث قطعى از جهت سند حكايت كننده از سنّت معصوم(عليه السلام)

سنت قطعى السند، خبرى است كه غير معصوم به وسيله آن، گفتار يا فعل يا تقرير معصوم(عليه السلام) (سنت محكى) را حكايت مى كند و سلسله سند آن به صورت قطعى به معصوم(عليه السلام) منتهى مى شود، مانند: احاديث متواتر.

مطهرى، مرتضى، آشنايى با علوم اسلامى، ج 3، ص 23.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 164.

سنت قولى

سخنان صادر شده از معصوم(عليه السلام) به قصد تشريع

سنت قولى، به سخنانى گفته مى شود كه معصومان(عليهم السلام) در مناسبت هاى مختلف با اغراض و انگيزه هاى گوناگون بيان فرموده اند، مثل آن كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرموده: «انما الاعمال بالنيات» يا: «لا ضرر و لا ضرار فى الاسلام».

در كتاب «الوجيز فى اصول الفقه» آمده است:

«السّنة القولية: و هى الاحاديث التى قالها رسول الله(صلى الله عليه وآله)فى مختلف الاغراض و المناسبات، مثل قوله: «انما الاعمال بالنيات» و قوله: «لا ضرر و لا ضرار» و...[1]

نكته:

از ديدگاه علماى شيعه، سنت قولى، علاوه بر گفتار رسول گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) سخنان امامان معصوم(عليهم السلام) را نيز شامل مى شود، زيرا آنان نيز از سرچشمه وحى سخن مى گويند، ولى از ديدگاه اهل تسنن فقط شامل گفتار پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)مى شود.

[1]زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص 35

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 63.

سنت متواتر

ر.ك: خبر متواتر