رفع واقعى

برداشتن حكم واقعى از عهده شخص جاهل به آن

رفع واقعى، مقابل رفع ظاهرى، و به معناى برداشتن حكم واقعى از عهده جاهل به آن است; براى مثال، در عبارت «ما لا يعلمون» در حديث رفع، اگر جهل به حكم واقعى، علت براى برداشتن آن حكم در واقع از ذمه مكلف باشد، در جايى كه مكلف در وجوب نمازى بر خود شك كند، تا زمانى كه اين حالت شك و جهل وجود دارد، حكم وجوب واقعى نماز از او برداشته مى شود و در حق او ثابت نمى گردد و به اين ترتيب، احكام واقعى مختص به عالمان به آنها مى شود كه لازمه آن تصويب باطل است; بنابراين، رفع در «حديث رفع» را رفع ظاهرى دانسته اند تا اين اشكال وارد نباشد.

عراقى، ضياء الدين، منهاج الاصول، ج 4، ص 38.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 3، ص 111و115.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 332.

روات

ر.ك: راوى

روايات احتياط

ر.ك: اخبار احتياط

روايات استصحاب

ر.ك: اخبار استصحاب

روايات تخيير

ر.ك: اخبار تخيير

روايات ترجيح

ر.ك: اخبار ترجيح

روايات توقف

ر.ك: اخبار توقف

روايات عرض

ر.ك: اخبار طرح

روايات علاجى

ر.ك: اخبار علاجيه

روايت

ر.ك: خبر

روايت شاذ

ر.ك: خبر شاذ

روايت مشهور

ر.ك: خبر مشهور

روش عقلا

ر.ك: سيره عقلا

زمان جرى

ر.ك: حال اسناد

«ز»

زمان نسخ

زمان اتمام اعتبار يك حكم شرعى

زمان نسخ، هنگامى است كه بقا و استمرار حكم شرعى، به وسيله دليل معتبر ديگر پايان مى يابد; به بيان ديگر، زمانى است كه عمل نسخ به وسيله شارع صورت مى پذيرد.

علماى اصول در اين كه آيا قبل از فرا رسيدن زمان عمل به حكم، مى توان آن را نسخ كرد يا نه، اختلاف دارند.

نكته:

بيشتر علماى اهل سنت معتقدند بعد از پيامبر(صلى الله عليه وآله) نسخ واقع نمى شود[1]

[1]زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 2، ص 997

علم الهدى، على بن حسين، الذريعة الى اصول الشريعة، ج 1، ص 430.

زمان نطق

ر.ك: حال نطق

زمان واجب

زمان فراهم شدن امكان امتثال تكليف

زمان واجب، مقابل زمان وجوب، و به معناى فرا رسيدن زمان امتثال متعلق تكليف در خارج و عدم وجود مانعى در سر راه آن است.

اصل در تكاليف وجوبى، مطابقت زمان وجوب و واجب است، هر چند تقدم كامل زمان وجوب بر زمان واحب نيز محال است. اما در امكان تقدم شروع زمان وجوب بر زمان واجب، هر چند كه در استمرار تلاقى نمايند، بحث و اختلاف وجود دارد; عده اى از اصولى ها همانند مرحوم «صاحب فصول» گفته اند در واجب معلق، زمان وجوب بر زمان واجب مقدم است، تا به اين وسيله مشكل مقدمات مفوته را حل نمايند.

نيز ر.ك: مقدمات مفوته; زمان وجوب.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 26.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 329.

همان، ج 2، ص 233و(238-237).

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 2، ص 179.

زمان وجوب

زمان فعليت يافتن حكم وجوب در حق مكلّف

زمان وجوب، مقابل زمان واجب بوده و عبارت است از زمانى