responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 479

دوران بين وجوب تعبدى و حرمت توصلى

ترديد در تعلّق امر تعبّدى به يك چيز يا نهى توصّلى از آن

يكى از اقسام دوران بين محذورين در جايى است كه احتمال وجوب به چيزى تعلق گرفته كه اگر در واقع واجب باشد، بايد با قصد قربت انجام شود و احتمال حرمت به چيزى تعلق گرفته كه اگر در واقع حرام باشد ترك آن قصد قربت لازم ندارد، كه از آن به دوران بين وجوب تعبدى و حرمت توصلى ياد مى شود.

در اين مورد بحث است كه آيا حكم تخيير جارى است يا نه; بنابر يك احتمال، حكم تخيير جارى نيست، زيرا جريان تخيير در مواردى از دوران بين محذورين است كه امكان موافقت قطعى و مخالفت قطعى هيچ يك وجود نداشته باشد، تا عقل حكم به تخيير كند، ولى در اين جا امكان مخالفت قطعى وجود دارد، زيرا براى مثال، اگر آن فعل را بدون قصد قربت مرتكب شود هم با احتمال حرمت مخالفت كرده و هم احتمال وجوب را مراعات نكرده است.

اما بنابر احتمال ديگر، حكم تخيير جارى است، زيرا امر بين فعل و ترك داير است و هيچ كدام رجحان ندارد، و ترجيح بلا مرجّح هم قبيح است، پس مكلف مخيَّر بين فعل و ترك مى باشد.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 4، ص (115-114).

دوران بين وجوب و استحباب

ترديد در تعلق وجوب يا استحباب به يك چيز

دوران بين وجوب و استحباب، از مصاديق شبهه وجوبى است، مانند اين كه مكلف شك كند دعا هنگام ديدن هلال ماه واجب است يا مستحب. در اين فرض، عالمان اصولى و اخبارى بر جريان اصل برائت اتفاق نموده اند.

نيز ر.ك: شبهه وجوبى.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 4، ص 440.

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 4، ص 76.

دوران بين وجوب و تحريم

ر.ك: دوران بين محذورين

دوران بين وجوب و حرمت

ر.ك: دوران بين محذورين

دوران بين وجوب و حرمت در موضوع متعدد

ر.ك: دوران بين محذورين در موضوع متعدد

دوران بين وجوب و غير تحريم

ر.ك: شبهه وجوبى.

«ذ»

ذرايع

وسايل و اسباب رسيدن به حكم شرعى

ذرايع جمع ذريعه و در لغت به معناى وسيله است. اين واژه از اصطلاحات رايج ميان علماى اهل سنت است و آنان در معناى اصطلاحى آن اختلاف كرده اند; برخى هم چون «شاطبى» گفته اند: «ذريعة» به معناى وسيله قرار دادن چيز داراى مصلحت است براى رسيدن به چيزى كه داراى مفسده است». و يا اين كه گفته اند: ذريعة چيزى است كه براى رسيدن به شىء ممنوع و مفسده دار، وسيله قرار مى گيرد.

اما بعضى ديگر تعريف بالا را صحيح ندانسته و گفته اند: ذريعة به هر وسيله اى گفته مى شود چه به مفسده منتهى گردد و چه به مصلحت به همين دليل، تعريف قبلى را فقط ناظر به «ذرايع محرمة» دانسته اند.

سپس در صدد ارايه تعريف بهتر برآمده و گفته اند: «الذريعة ما كان وسيلة و طريقا الى الشىء; ذريعه به معناى چيزى است كه وسيله براى رسيدن به چيزى ديگر گردد».

اين تعريف شامل «سد ذرايع» و «فتح ذرايع» مى گردد.

آن گاه در پاسخ اين اشكال كه «الشىء» عموميت داشته و هر وسيله اى را شامل مى گردد، چه انسان را به حكم شرعى برساند و چه نرساند، گفته اند: به قرينه اين كه از ذريعة در بحث احكام شرعى سخن به ميان آمده است، از كلمه «شىء» امور شرعى به ذهن تبادر مى كند.

برخى ديگر مى گويند: ذريعه يعنى هر وسيله اى كه باعث رسيدن به احكام پنج گانه (واجب، حرام، مستحب، مكروه و مباح) گردد.

نيز ر.ك: سد ذرايع; فتح ذرايع.

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 2، ص 873و876.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 369 و 373.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 213.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 541.

ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ص 268.

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص 408.

ذكوريت راوى

مرد بودن راوى حديث; از مرجحات غير منصوص در باب تعارض اخبار

ذكوريت راوى، به اين معنا است كه نقل كننده روايت از معصوم(عليه السلام)، مرد باشد.

در كتاب «مفاتيح الاصول» آمده است:

«و منها: كون راوى احدهما ذكرا او حُرّا فيرجح خبرهما على خبر

نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 479
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست