خبر متواتر اجمالى

معناى مشترك ميان اخبار كثيرِ قطع آور

خبر متواتر اجمالى، قدر متيقن از خبرهاى راويان متعددى است كه به طور جداگانه مضامينى را روايت كرده اند كه نه الفاظ خبرهاى آنها يكسان است و نه معنا و مضمون آنها و اين در حالى است كه تبانى همه آنها بر كذب و توطئه محال است مانند آن كه گروهى چند خبر را به طور جداگانه نقل كنند، يكى بگويد: خبر فرد واحد حجت است، ديگرى بگويد: خبر فرد ثقه حجت است و سومى بگويد: خبر فرد عادل حجت است، كه خبر آخر، متيقن از تمامى اين اخبار است و صدور آن از معصوم(عليه السلام) يقينى است.

«شهيد صدر» بر اساس حساب احتمالات، از تواتر اجمالى تعريف ديگرى ارايه داده و مى گويد: تواتر اجمالى، تواترى است كه ميان مدلول هاى اخبار مختلف هيچ گونه اشتراكى (در مدلول مطابقى، تضمنى و، التزامى) وجود ندارد، ولى با اين حال، وضع به گونه اى است كه به صدق يكى از آنها اطمينان حاصل مى شود[1]

گفته شده كه بحث تواتر يا متواتر اجمالى را اولين بار مرحوم «آخوند» مطرح كرده است.

[1]صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 141

مشكينى، على، تحرير المعالم، ص 161.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 4، ص (424-423).

خبر متواتر لفظى

اخبار راويان كثيرِ قطع آور، متّحد در لفظ و معنا

خبر متواتر لفظى، خبرى است كه گروه كثيرى از راويان در تمام طبقات كه تبانى آنها بر كذب و توطئه عادتاً محال است، آن را با الفاظ و كلمات يكسان نقل كرده باشند، مانند: حديث متواتر «انما الاعمال بالنيات» و حديث غدير «من كنت مولاه فهذا على مولاه» و حديث ثقلين «انى تارك فيكم الثقلين».

اين احاديث شريف با همين الفاظ به صورت تواتر نقل شده تا اين كه سند آن به پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) رسيده است.

به بيان ديگر، اگر خبرهاى راويان متعددى، همگى در مدلول مطابقى به طور كامل مشترك باشد به آن مدلول مطابقى، خبر متواتر لفظى گفته مى شود[1]

[1]صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 142

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 3، ص 129.

محمدى، ابوالحسن، مبانى استنباط حقوق اسلامى يا اصول فقه، ص 162.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 200.

رشاد، محمد، اصول فقه، ص 205.

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 33.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 104.

مشكينى، على، تحرير المعالم، ص 161.

خبر متواتر معنوى

اخبار راويان كثيرِ قطع آور، متّحد در معنا و متفاوت در الفاظ

خبر متواتر معنوى، مقابل خبر متواتر لفظى بوده و در جايى است كه خبرهاى نقل شده از عده اى كه تبانى آنها بر كذب عادتاً محال مى باشد از نظر الفاظ، متفاوت ولى از نظر معنا و مفهوم، همگى يك حقيقت را افاده نمايد; به بيان ديگر، اگر اخبار متعدّد در مدلول تحليلى (مدلول تضمّنى يا التزامى) اشتراك داشته باشندو مدلول مطابقى آنها يك سان نباشد، آن مدلول مشترك را خبر متواتر معنوى مى گويند[1]

همانند اخبار متواترى كه درباره جنگ هاى حضرت على(عليه السلام) و دلاورى هاى آن حضرت در غزوه احد، احزاب، بدر، حنين و خيبر نقل شده است، كه هر چند الفاظ آنها تواتر لفظى ندارد، ولى از مجموع آنها، يك معنا و حقيقت استفاده مى شود و آن شجاعت حضرت على(عليه السلام)است.

[1]صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 141

مشكينى، على، تحرير المعالم، ص 161.

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 3، ص 129.

صاحب معالم، حسن بن زين الدين، معالم الدين و ملاذ المجتهدين، ص 187.

خبر متواتر منقول

نقل حديث متواتر به وسيله خبر واحد

خبر متواتر منقول به خبرى گفته مى شود كه تواتر آن براى خود شنونده حاصل نشده، بلكه براى فرد ديگرى، نسبت به تواتر خبر علم پيدا شده و او آن خبر متواتر را براى شنونده به صورت خبر واحد نقل كرده است.

توضيح:

گاهى خود انسان تواتر را تحصيل مى كند، مثل اين كه خبرى را از صد نفر شنيده و به آن يقين پيدا كرده است، و گاهى فرد ديگرى، در مسئله اى نقل تواتر كرده و مى گويد: «هذا الحكم او الخبر متواتر»; يعنى او آن حكم را از صد نفر شنيده يا بر اثر بررسى كتاب هاى روايى متوجه شده كه خبرى متواتر است و سپس آن را نقل كرده است. در اصطلاح، به اين قسم دوم خبر متواتر منقول مى گويند.

دراين كه آيا خبر متواتر منقول همان اعتبار خبر متواتر محصَّل را دارد يا اين كه در حكم خبر واحد است و يا حكم ديگرى دارد اختلاف است; مرحوم «آخوند خراسانى» معتقد است كسى كه برايش نقل تواتر شده بايد بررسى كند كه نقل كننده تواتر از خبر چند نفر برايش علم پيدا شده است، آن گاه