responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 429

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 1، ص 292.

حقيقت متشرعى

نقل بعضى الفاظ به معناى جديد بعد از عصر پيامبر(صلى الله عليه وآله)

علماى اصول بر دو مطلب اتفاق دارند: 1 الفاظى مثل صلاة، صوم، زكات و حج، قبل از اسلام در معانى لغوى خود، يعنى دعا، امساك، رشد و قصد به كار رفته و حقيقت لغوى داشته است; 2 اين الفاظ به يقين در عصر امام باقر(عليه السلام) و امام صادق(عليه السلام) و كمى قبل از آن، در معانى جديد، حقيقت شرعى گرديده است; يعنى در معانى شرعى به صورت حقيقى استعمال شده است.

اما در اين كه آيا منشأ نقل از معانى لغوى به معانى شرعى چيست، اختلاف نموده اند; برخى معتقدند اين نقل در عصر رسول خدا(صلى الله عليه وآله) چه با وضع تعيينى و چه با وضع تعينى در طول 23 سال انجام گرفته است; يعنى به ثبوت حقيقت شرعى در عصر نبوت اعتقاد دارند.

برخى نيز بر اين باورند كه اين نقل در عصر صحابه و تابعان صورت گرفته است; يعنى به حقيقت متشرعى معتقدند. ثمره بحث در الفاظى ظاهر مى شود كه بر زبان نبى اكرم(صلى الله عليه وآله) بدون قرينه جارى شده است، زيرا معتقدين به حقيقت شرعى، اين الفاظ را بر معانى شرعى، و معتقدين به حقيقت متشرّعى، آنها را بر معانى لغوى حمل نموده اند.

سبحانى تبريزى، جعفر، الموجز فى اصول الفقه، ج 2، 1، ص 34.

صاحب معالم، حسن بن زين الدين، معالم الدين و ملاذ المجتهدين، ص (35-34).

فيض، عليرضا، مبادى فقه و اصول، ص 94.

حقيقت متشرعيه

ر.ك: حقيقت متشرعى

حقيقت مرجوح

معناى حقيقىِ نادر الاستعمال

حقيقت مرجوح، به معناى ندرت استعمال لفظ در معناى حقيقى آن است; يعنى لفظى كه براى معنايى وضع شده اگر بعد از مدتى، استعمال آن در معناى حقيقى بسيار كم شود، گفته مى شود حقيقت مرجوح پيدا كرده است; به خلاف مجاز راجح كه استعمال لفظ در معناى مجازى در نزد عرف، غالب و شايع است.

به بيانى ديگر، اگر لفظى داراى يك معناى حقيقى و يك معناى مجازى باشد و بعد از مدتى، استعمال آن در معناى مجازى اش بيشتر شود، معناى حقيقى آن، حقيقت مرجوح ناميده مى شود.

اگر متكلم لفظى را بدون قرينه استعمال نمايد و مخاطب شك كند وى معناى حقيقى مرجوح آن را قصد نموده يا معناى راجح آن را، برخى مانند «ابوحنيفه» اعتقاد دارند حمل لفظ بر معناى حقيقى مرجوح اولويت دارد، و برخى به خلاف آن اعتقاد دارند. گروهى نيز معتقدند در اين حالت هر دو احتمال با هم تعارض مى كند.

فخر رازى، محمد بن عمر، المحصول فى علم اصول الفقه، ج 1، ص 342.

حقيقت مطلق

تعلق حكم به ماهيت، بدون هيچ قيد زايد

شناخت حقيقت مطلق در گرو آگاهى از حقيقت اطلاق است، و درباره حقيقت اطلاق، اختلاف وجود دارد; برخى حقيقت اطلاق را همان حقيقت عموم مى دانند كه عبارت است از شمول و فراگيرى افراد و مصاديق، با اين تفاوت كه عام به دلالت لفظى وضعى بر مصاديق و افراد دلالت مى كند و به طور مستقيم ناظر به افراد طبيعت است، اما دلالت اطلاق بر عموم و شمول به كمك مقدمات حكمت مى باشد.

اين عده اعتقاد دارند عموم و اطلاق هر دو از وضع واضع ناشى مى شود.

اما برخى معتقدند حقيقت اطلاق و عموم با هم تفاوت دارد و همين كه در علم اصول در دو مبحث مطرح مى شوند گوياى اين موضوع است; بنابراين، عام به دلالت وضعى لفظى، بر شمول دلالت مى نمايد، اما اطلاق، به وضع واضع مستند نيست، بلكه مربوط به مقدمات حكمت است، و مقدمات حكمت مربوط به حكم عقل است; از اين رو، معناى اطلاق با عموم فرق دارد; در باب عموم، حكم، به افراد ناظر است، اما در اطلاق، شمول و سريان وجود ندارد.

بنابراين، مقدمات حكمت، عموم درست نمى كند بلكه اطلاق درست مى كند و بين اطلاق و عموم مغايرت ذاتى وجود دارد، زيرا در اطلاق هيچ گونه تعرضى نسبت به افراد وجود ندارد و از محدوده ماهيت خارج نمى شود، چه اطلاق مربوط به يك مفهوم جزئى باشد، مثل: «اكرم زيدا» و چه مربوط به يك مفهوم كلى مثل: «اعتق رقبة»، بلكه معناى اطلاق اين است كه لفظ مطلق، تمام موضوع براى حكم است و ديگر هيچ قيد زايدى در موضوع دخالت ندارد و فقط حيثيت «رهايى از هر قيد» است كه در مطلق لحاظ شده است.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 7، ص (604-592).

سبحانى تبريزى، جعفر، الموجز فى اصول الفقه، ج 2،1، ص (220-218).

حقيقت نسخ

فقدان مقتضى استمرار در دليل منسوخ

در اين كه آيا حقيقت نسخ، رفع حكم است يا دفع آن، اختلاف

نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 429
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست