كه در آن به تواتر از پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) نقل شده كه اهل بيت(عليهم السلام) در كنار قرآن كريم قرار گرفته اند. دليل عقلى بر حجيت سنت اهل بيت(عليهم السلام) نيز همان دليلى است كه درباره عصمت اهل بيت(عليهم السلام) اقامه شده است، زيرا پس از اثبات عصمت، شكى در صحت و مطابقت روش امامان با احكام واقعى شرعى باقى نمى ماند.

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص (189-147).

حجيت سنت تقريرى

صحّت استناد به تقرير معصومين(عليهم السلام)

حجيت سنت تقريرى، به اين معنا است كه مسلمانان مى توانند به آن سنت عمل و به مفاد آن استناد كنند و در حقيقت، از طرف معصوم(عليه السلام)حجتى بر آنها است كه اگر مخالفت نمودند، نزد خدا معذور نيستند و اگر طبق آن رفتار كردند، مأجور مى باشند; يعنى عمل طبق آن، سبب معذّريت و منجّزيت است.

سنت تقريرى، چه طبق عقيده اهل سنت كه فقط آن را در تقرير رسول اكرم(صلى الله عليه وآله) جارى مى دانند و چه طبق عقيده شيعه كه آن را در تقرير ائمه معصوم(عليهم السلام) نيز جارى مى دانند به دليل اجماع، كتاب، سنت و عقل حجت است.

نكته اول:

تقرير معصوم(عليه السلام) در جايى كه در مورد فعلى، حرمت احتمال داده مى شود، بر جواز آن فعل، و در جايى كه مكلف عبادت يا معامله اى را در نزد معصوم(عليه السلام) انجام مى دهد و او سكوت مى نمايد، بر مشروعيت عبادت و صحت آن دلالت مى كند.

نكته دوم:

حجيت تقرير و سكوت معصوم(عليه السلام) به دليل كشف رضايت او است، اما كشف اين رضايت بر دو مبنا است:

[1]مبناى عقلى، همانند اين كه عقل حكم مى كند كه سكوت وى در برابر چيزى كه مورد پذيرش او نيست، نقض غرض است

2. مبناى استظهارى، زيرا ظهور حال معصوم(عليه السلام) اين است كه درصدد مراقبت از اغراض دين است[1]

[1]صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 127

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 68.

عبدالبر، محمد زكى، تقنين اصول الفقه، ص 40.

حجيت سنت صحابه

صحّت استناد به قول، فعل و تقرير صحابه پيامبر(صلى الله عليه وآله)

حجيت سنت صحابه، به معناى صحت استناد به سلوك گفتارى و رفتارى صحابه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) به عنوان منبعى براى شناخت احكام است.

سنت صحابه در نظر برخى از اهل سنت حجيت دارد. آنها براى اثبات ادعاى خود به ادله زير استناد نموده اند:

1. آيه (كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّة أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ)1 كه علاوه بر اثبات برترى امت محمد(صلى الله عليه وآله) بر ساير امت ها، دلالت مى كند بر اين كه آنها داراى راه و روش پسنديده هستند;

2. آيه (وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً)2 كه بر عدالت صحابه به طور مطلق دلالت مى كند;

3. رواياتى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله)، از جمله:

أ) «تفترق امتى على ثلاث و سبعين فرقة كلها فى النار الا واحدة، قالوا: و من هى يا رسول الله؟ قال: ما انا عليه و اصحابى»;[3]

ب) «اصحابى مثل الملح لا يصلح الطعام الاّ به»،[4]

4. جمهور علما در مقام ترجيح، نظر صحابه را مقدم مى دارند;

[5]رواياتى كه بر لزوم دوستى با صحابه و پرهيز از دشمنى و كينه توزى نسبت به آنان دلالت مى كند

[1]آل عمران (3)، آيه 110

[2]بقرة (2)، آيه 143

[3]متقى، على بن حسام الدين، كنزالعمال، ج 1، ص 210

[4]همان، ج 1، ص 531

شاطبى، ابراهيم بن موسى، الموافقات فى اصول الشريعة، ج 4، جزء 2، ص 54.

جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد (از ديدگاه مذاهب اسلامى)، ص 80.

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص 135.

حجيت سنت فعلى

صحّت استناد به فعل معصومين(عليهم السلام)

حجيت سنت فعلى، به اين معنا است كه نفس عمل و رفتار معصوم(عليه السلام)داراى اعتبار مى باشد و در مقام استنباط احكام، مورد استناد فقهاى مذاهب اسلامى قرار گرفته و باعث منجّزيت و معذّريت مى گردد.

مسلمانان اجماع دارند كه افعال پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) كه همان سنت فعلى آن حضرت است، داراى حجيت مى باشد، به شرط اين كه از قراين حالى يا مقامى احراز شود كه آن حضرت درصدد تشريع و بيان حكم خدا بوده است، زيرا همه كارهاى آن حضرت به منظور تشريع صورت نمى گيرد، بلكه او همانند همه انسان ها نيازهاى مادى و طبيعى دارد و براى تأمين و گذران زندگى خود به انجام بعضى از كارها نياز دارد; مثلا هرگاه تشنه شد، آب مى نوشد و يا اين كه بر اثر بيمارى، از خوردن غذايى امتناع مىورزد، كه هيچ كدام از اين كارها دليل وجوب و حرمت نيست، زيرا در چنين جاهايى، از قراين مى توان فهميد كه آن حضرت در مقام بيان حكم و تبيين شريعت نيست.

از لابه لاى مطالب مطرح شده از سوى علما به دست مى آيد كه براى استنباط حكم از فعل پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و يا امام