[1]فتح (48)، آيه 11

انصارى، مرتضى بن محمد امين، فرائد الاصول، ج 1، ص 15.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 148.

تعارض دليل قطعى وظنى

تنافى ميان مدلول دليل قطعى و دليل ظنّى

تعارض دليل قطعى و ظنى، از اقسام تعارض ادله و به معناى تنافى ميان مدلول يك دليل قطعى و يك دليل ظنى است، مانند: تعارض نص قرآن و خبر واحد.

تعارض مستقر ميان دليل قطعى و ظنى محال است، زيرا اگر يكى از دو دليل يقين آور باشد و ديگرى نباشد، نوبت به تعارض نمى رسد و بى شك دليل قطعى حجت است.

اصفهانى، محمد حسين، الفصول الغروية فى الاصول الفقهية، ص 435.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 4، ص 293.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 192.

تعارض دليل لفظى و غير لفظى

تنافى ميان مدلول دليل لفظى و دليل غير لفظى

تعارض دليل لفظى و غير لفظى، به معناى تنافى ميان مدلول دو دليلى است كه يكى از آن دو لفظى و ديگرى غير لفظى مى باشد، مانند: تعارض حديثى از معصوم(عليه السلام) با فعل آن معصوم; مثل آن كه پيامبر(صلى الله عليه وآله)بفرمايد: «صوم يوم عاشورا حرام على» و بعد خود آن حضرت به دلايلى چون نذر، روز عاشورا روزه بگيرد.

اين تعارض، از باب تعارض مستقر است، كه جمع عرفى ميان آن دو ممكن نيست و به همين دليل تنافى آنها به ادله حجيت آن دو بازگشت مى كند.

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 3، ص 115.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 452.

همان، ج 2، ص 542.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 4، ص 294.

تعارض دليل و دليل

تنافى ميان مدلول دو دليل ظنّى معتبر

تعارض دليل و دليل، به معناى تنافى ميان مدلول دو دليل ظنى (اماره) مى باشد; براى مثال، دليلى مى گويد: «نماز جمعه در عصر غيبت واجب است» و دليل ديگر مى گويد: «نماز جمعه در عصر غيبت واجب نيست».

در جمع ميان دو دليل متعارض، بر اساس قواعد باب تعارض عمل مى گردد.

نيز ر.ك: شرايط تعارض ادله.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 192.

علامه حلى، حسن بن يوسف، مبادى الوصول الى علم الاصول، ص 230و233.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 5، ص 146.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 3، ص 572.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 2، ص 501 و 512.

حايرى، عبد الكريم، دررالفوائد، ص 637.

تعارض دليلين

ر.ك: تعارض دليل و دليل

تعارض ذاتى

تنافى ذاتى ميان مدلول دو يا چند دليل

تعارض ذاتى، مقابل تعارض عرضى وبه معناى تنافى ذاتى ميان مدلول دو يا چند دليل است، به گونه اى كه اجتماع آنها محال باشد. اين تنافى يا به سبب متضاد بودن مفاد دو يا چند دليل پديد مى آيد، مثل آن كه يكى، بر وجوب چيزى و ديگرى، بر حرمت آن دلالت نمايد، و يا به سبب تناقض ميان مدلول آنها است، مثل آن كه يكى از آن دو، بر وجوب چيزى و ديگرى بر نفى وجوب آن دلالت كند.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 7، ص 240.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 2، ص 219.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 455.

تعارض ذاتى على نحو التضاد

ر.ك: تعارض تضادى

تعارض ذاتى على نحو التناقض

ر.ك: تعارض تناقضى

تعارض روايات

ر.ك: تعارض سنت و سنت

تعارض سنت متواتر و خبر واحد

ر.ك: تعارض خبر واحد و خبر متواتر

تعارض سنت و سنت

تنافى ميان مدلول دو سنّت قولى يا فعلى يا تقريرى معصوم(عليه السلام)

تعارض سنت و سنت، به معناى تنافى ميان مدلول دو سنت مى باشد، مانند: تعارض قول و تقرير معصوم(عليه السلام); مثل آن كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) از اقامه نماز در اوقات مخصوصى نهى كند، سپس شخصى در محضر آن حضرت در همان وقت، نماز اقامه كند و حضرت در قبال آن سكوت نمايد.

در تعارض بين دو سنت، به قواعد باب تعارض مراجعه مى شود.

اين اصطلاح، داراى اقسامى است كه برخى از آنها عبارت است از:

[1]تعارض تقرير و تقرير; 2. تعارض تقرير و قول; 3. تعارض خبر متواتر و خبر متواتر; 4. تعارض خبر واحد و خبر واحد; 5. تعارض خبر واحد و خبر متواتر; 6. تعارض خبرين مقطوع الصدور