responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 305

تزئينات

ر.ك: مصالح تحسينى

تزاحم

تنافى دو حكم به سبب عدم امكان جمع بين آن دو در مقام امتثال

تزاحم، در اصطلاح عبارت است از تنافى دو حكم داراى ملاك در مقام امتثال، به سبب آن كه مكلف، به انجام هر دو در يك زمان قادر نمى باشد.

در كتاب «بحوث فى علم الاصول» آمده است:

«التزاحم، هو التنافى بين الحكمين بسبب عدم قدرة المكلف على الجمع بينهما فى عالم الامتثال»[1]

براى مثال، در جايى كه دو نفر در حال غرق شدن مى باشند، شخص حاضر در محل، به نجات هر دو مكلف است، اما اگر قدرت نجات هر دو را با هم نداشته باشد، در اين جا ميان دو حكم وجوب نجات غريق، تزاحم به وجود مى آيد.

در مورد تزاحم، اصوليون اعتقاد دارند عقل به انجام تكليف مهم تر (اهم)، و در صورت تساوى، به تخيير حكم مى كند.

نكته:

ميان تزاحم و تعارض چنين فرق گذاشته شده است:


[1]در باب تعارض، مدلول دو حكم در مقام ثبوت، با هم تعاند و تنافى دارند; يعنى در مقام جعل و تشريع، قابل اجتماع نمى باشند، چون مستلزم تناقض و اجتماع اراده و كراهت در نفس آمر نسبت به متعلق واحد است

اما در باب تزاحم، تعاند در مقام اثبات، فعليت و امتثال است، مانند: تزاحم وجوب نجات دو غريق در يك زمان.

[2]مقدم كردن يكى از دو حكم متعارض بر ديگرى، به رفع حكم از موضوع برگشت مى كند، اما در باب تزاحم برگشت آن رفع حكم به سبب رفع موضوع است

[3]مرجحات در باب تعارض به مقدار دلالت و قوت سند يكى از متعارضين بر ديگرى بستگى دارد، اما در باب تزاحم ربطى به دلالت و سند حكم ندارد، بلكه ممكن است يكى از اين دو، بر ديگرى كه دلالت و سندش قوى تر است مقدم گردد

فرق هاى ديگرى نيز بيان شده كه به منظور رعايت اختصار، از بيان آنها خوددارى مى شود.

نيز ر.ك: تزاحم امتثالى; تزاحم حفظى; 3چ تزاحم ملاكى.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 7، ص 26

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 1، ص 455.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 300.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 194.

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 6، ص (23-21).

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 3، ص (520-519).

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، 2، ص (320-317).

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 4، ص 704.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 2، ص 502.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 1، ص 270.

شيرازى، محمد، الوصول الى كفاية الاصول، ج 2، ص 336.

موسوى بجنوردى، محمد، مقالات اصولى، ص 101.

خويى، ابوالقاسم، مصباح الاصول، ج 3، ص 354.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 4، ص 408.

حيدرى، على نقى، اصول الاستنباط، ص 299.

مغنيه، محمد جواد، علم اصول الفقه فى ثوبه الجديد، ص 428.

طباطبايى قمى، تقى، آراؤنا فى اصول الفقه، ج 1، ص 236.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 108.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 6، ص (522-518) و (578-575).

تزاحم آمرى

ر.ك: تزاحم ملاكى

تزاحم احكام

ر.ك: تزاحم

تزاحم استصحاب و استصحاب

تنافى ميان مفاد دو استصحاب در مقام امتثال

تزاحم استصحاب و استصحاب، عبارت است از تنافى ميان دو استصحاب در مقام امتثال; براى مثال، در جايى كه احتمال زنده بودن غريق وجود دارد، و مقتضاى استصحاب حيات هر دو نفر، وجوب نجات آنها است، در حالى كه شخص مكلف به نجات هر دو در يك زمان قادر نيست.

نكته:

در باب تزاحم، در صورت اختلاف ملاك در حكم، هر كدام كه ملاك آن قوى تر باشد، أخذ مى شود، مثل اين كه يكى از دو غريق عالم يا صالح و پرهيزگار باشد، كه در اين صورت، او مقدم مى شود، ولى اگر هر دو مساوى بودند مكلف، براى نجات هر يك از آنها مخير است.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 3، ص 480.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 4، ص 246.

تزاحم استصحابين

ر.ك: تزاحم استصحاب و استصحاب

تزاحم امتثالى

تنافى ميان دو يا چند حكم فعلى در مقام امتثال

تزاحم امتثالى، مقابل تزاحم ملاكى و تزاحم حفظى، و به معناى تنافى ميان دو يا چند حكم فعلى در مقام امتثال است; يعنى علت تنافى و تزاحم، عجز و ناتوانى مكلف از انجام متعلق آن احكام در يك زمان است; پس تزاحم امتثالى در جايى است

نام کتاب : فرهنگ نامه اصول فقه نویسنده : مرکز اطلاعات و منابع اسلامی    جلد : 1  صفحه : 305
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست