كلى است و شمول افرادى دارد و شمول در آن بر حسب تمام مكان هايى است كه ممكن است فرد در آنها قرار گيرد، مانند: «اكرم زيدا»; يعنى زيد را اكرام كن، چه در خانه، چه در مدرسه و چه در غير آنها; در مقابل جمله «اكرم زيدا اذا كان في المدرسة» كه اكرام در مكانى خاص، مورد نظر متكلم است.

شيرازى، محمد، الاصول، ج 5، ص 65.

اطلاق بدلى

شمول حكم بر همه افراد به صورت بدليت

اطلاق، يا شمولى، يا بدلى و يا مجموعى است. اطلاق بدلى در جايى است كه مفهوم، به صورت بدليت (صدق بر يكى از افراد در عرض هم) تمام افراد طبيعت را به كمك مقدمات حكمت در برمى گيرد; به بيان ديگر، حكم روى همه افراد طبيعت مى رود زيرا عنوان فرد نامعين بر تمامى افراد آن صادق است ولى با انجام يكى از آن افراد، امتثال تحقق مى يابد، مثل: «اعتق رقبة».

نكته:

در اين مسئله كه اگر اطلاق بدلى و شمولى با هم تعارض كنند (مثل اين كه دليلى بگويد: «لاتكرم الفاسق» كه اطلاق آن شمول است و تمامى افراد فاسق (فقير و غير فقير) را در بر مى گيرد، و دليلى ديگر بگويد: «اكرم فقيرا» كه اطلاق آن بدلى است، و در فقير فاسق با هم تعارض نمايند) به كدام حكم بايد عمل نمود، بين اصوليون اختلاف وجود دارد:

[1]برخى معتقدند اطلاق شمولى بر اطلاق بدلى مقدم است; از اين رو، در مثال بالا، به عدم اكرام فقير فاسق حكم مى كنند

[2]برخى ديگر معتقدند هر دو حكم به جاى خود باقى است و موجبى براى تقديم يكى بر ديگرى نيست

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 236.

همان، ج 2، ص 209.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 7، ص 283.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 1، ص 161 و 443.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 387.

شيرازى، محمد، الوصول الى كفاية الاصول، ج 3، ص 227.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 185.

خمينى، مصطفى، تحريرات فى الاصول، ج 2، ص 595 و 605.

طباطبايى قمى، تقى، آراؤنا فى اصول الفقه، ج 1، ص 277.

اطلاق ثبوتى

اطلاق به حسب عالم لحاظ و مقام ثبوت

لحاظ اطلاق در دو مقام امكان پذير است:

1. مقام ثبوت يا عالم واقع;

[2]مقام اثبات يا مقام اقامه دليل

اطلاق ثبوتى به معناى عدم لحاظ قيد در عالم واقع و ثبوت است; يعنى در عالم واقع قبل از بيان «دليل لفظى» ماهيت بدون لحاظ هر گونه قيدى در نظر گرفته شود; براى مثال، متكلم مفهوم «رقبه» را بدون در نظر گرفتن قيد «مؤمنه» و «كافره» در عالم ذهن و واقع، لحاظ كند.

در تعيين نوع تقابل بين اطلاق و تقييد ثبوتى، دو ديدگاه وجود دارد:

1. تقابل تناقض، مثل: تقابل بصر و عدم بصر;

[2]تقابل عدم و ملكه، مثل: تقابل عمى و بصر

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 237.

مجاهد، محمد بن على، مفاتيح الاصول، ص 206.

خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 5، ص 364.

اطلاق دليل

ر.ك: اطلاق لفظى

اطلاق شرايطى

شمول حكم بر مصداق معيّن در همه شرايط

اطلاق شرايطى، از اقسام اطلاق احوالى بوده و كاربرد آن در جايى است كه مطلق، فردى از افراد ماهيت مى باشد يعنى معناى جزئى است نه كلى تا شمول افرادى داشته باشد و شمول در آن به حسب شرايط مختلف حاكم بر آن فرد، در نظر گرفته شده است، مانند: «اكرم زيدا» كه حكم، به اكرام زيد (فرد جزئى) در تمام حالات و شرايط شده است; در مقابل «اكرم زيدا اذا كان عالما» كه حكم به اكرام زيد مقيد و مشروط به عالم بودن وى شده است; پس در جمله اول، تعلق حكم اكرام به زيد، منوط به وجود شرط خاصى در او نيست و به اين جهت، اطلاق آن اطلاق شرايطى است.

شيرازى، محمد، الاصول، ج 5، ص 65.

اطلاق شمولى

شمول مفهوم نسبت به تمام مصاديق طبيعت به طور مستقل

اطلاق، يا شمولى، يا بدلى و يا مجموعى است.

اطلاق شمولى، در جايى است كه مفهوم به صورت فراگير تمامى افراد طبيعت را به كمك مقدمات حكمت در بر مى گيرد; به بيان ديگر، مفهوم، تك تك افراد يك ماهيت را به طور جداگانه و مستقل پوشش مى دهد، به گونه اى كه انجام هر يك از آنها، يك امتثال و ترك هر يك از افراد، يك معصيت است، مانند: «في الغنم زكاة» كه مراد همه افراد عنوان كلى «غنم» است.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 236.

محمدى، على، شرح اصول فقه، ج 1، ص 393.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 91.