استصحاب كلى قسم چهارم از ابتكارات مرحوم «خويى» است. وى استصحاب را در اين قسم جارى مى داند.

نكته:

تفاوت استصحاب كلى قسم چهارم با قسم دوم و سوم در آن است كه در استصحاب قسم دوم، فرد، مردد بين دو نوع (پشه و فيل) است، اما در قسم چهارم، فرد از نظر نوع، معين است، اگر چه احتمال دارد كه عنوان ديگرى بر آن منطبق باشد. استصحاب كلى قسم چهارم با استصحاب قسم سوم در احتمال تقارن فرد ديگرى با فرد معين كه علم به ارتفاع آن وجود دارد، مشترك مى باشد، اما تفاوت اين دو در اين است كه در استصحاب نوع سوم يك علم وجود دارد كه متعلق به فرد معين است، گر چه احتمال دارد فرد ديگرى در هنگام حدوث و يا ارتفاع آن فرد معين با او مقارن شده باشد، به خلاف استصحاب كلى قسم چهارم كه در آن دو علم وجود دارد: يكى علم به وجود فرد معين و ديگرى علم به وجود عنوانى كه احتمال انطباق آن هم بر اين فرد و هم بر فرد ديگرى وجود دارد.

خويى، ابوالقاسم، مصباح الاصول، ج 3، ص 104.

همان، ج 3، ص 118.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 4، ص (119-118).

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 14، ص 519.

استصحاب كلى قسم دوم

استصحاب كلّىِ مردّد در انطباق بر فرد مقطوع البقاء و فرد مقطوع الارتفاع

استصحاب كلى قسم دوم، به استصحابى گفته مى شود كه مستصحب آن كلى مى باشد، اما شك در بقاى كلى ناشى از اين است كه از ابتدا ترديد وجود دارد كه آيا كلى در ضمن اين فرد به وجود آمده تا الآن هم قطع به بقاى آن باشد، يا در ضمن فرد ديگرى به وجود آمده تا الآن قطع به عدم بقا و ارتفاع آن باشد.

پس منشأ شك، مردد بودن فرد كه كلى در ضمن آن به وجود آمده بين دو نوع (گنجشك و فيل) است كه يكى از آنها مقطوع البقاء و ديگرى مقطوع الارتفاع مى باشد; براى مثال، شخصى يقين دارد كه «كلى حيوان» در خانه به وجود آمده، ولى شك دارد آيا آن كلى در ضمن گنجشك است كه حدود يك سال عمر مى كند و يا در ضمن فيل است كه بيش از چهل يا پنجاه سال عمر مى كند; حال پس از گذشت يك سال شك مى كند كه آيا كلى حيوان در خانه وجود دارد يا خير. در اين جا منشأ شك اين است كه او از اول مردد بوده كه كلى در ضمن كدام فرد به وجود آمده است; اگر در ضمن فرد قصير العمر به وجود آمده باشد، هم اكنون مقطوع الارتفاع است و اگر در ضمن فرد طويل العمر محقق شده باشد، هم اكنون مقطوع البقاء است.

در اين قسم فقط «استصحاب كلى» جارى است و «استصحاب فرد» جارى نمى شود، چون در كلى، اركان استصحاب (يقين سابق و شك لاحق) موجود است، ولى در فرد، بعضى از اركان استصحاب (يقين سابق) وجود ندارد، چون هيچ يك از دو فرد، متيقن نمى باشد.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 4، ص 412.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 518.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 6، ص 242.

كوثرانى، محمود، الاستصحاب فى الشريعة الاسلامية، ص 257.

قدسى مهر، خليل، الفروق المهمة فى الاصول الفقهية، ص 102.

شيرازى، محمد، الوصول الى كفاية الاصول، ج 5، ص 116.

طباطبايى قمى، تقى، آراؤنا فى اصول الفقه، ج 3، ص 60.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 4، ص 215.

خمينى، مصطفى، تحريرات فى الاصول، ج 3، ص 809.

مغنيه، محمد جواد، علم اصول الفقه فى ثوبه الجديد، ص 366.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 4، ص 104.

خويى، ابوالقاسم، مصباح الاصول، ج 3، ص 103.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 34.

انصارى، مرتضى بن محمد امين، فرائد الاصول، ج 2، ص 638.

روحانى، محمد، منتقى الاصول، ج 6، ص 159.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 5، ص 368.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 14، ص 428.

استصحاب كلى قسم سوم

استصحاب كلّى بعد از شك در تحقق بدل براى فرد مقطوع الارتفاع

استصحاب كلى قسم سوم، استصحابى است كه شك در بقاى كلى در آن، ناشى از شك در تبادل افراد كلى باشد، مثل آن كه شخص يقين دارد كه، كلى انسان در ضمن يك فرد آن (زيد) در خانه اى محقق گرديده است، سپس يقين مى كند كه زيد از خانه بيرون آمده يعنى كلى در ضمن آن از بين رفته است ولى احتمال مى دهد كه فرد ديگرى (عمرو) وارد خانه شده و كلى در ضمن آن محقق شده باشد; در اين جا، كلى انسان استصحاب مى شود. منشأ شك در اين كلى اين است كه آيا فرد ديگرى (عمرو) جايگزين فرد معلوم الارتفاع (زيد) شده است يا نه.

در اين استصحاب، پنج صورت متصور است:

1. منشأ شك «احتمال تقدم» است; يعنى شك در بقاى كلى، از اين احتمال ناشى شده باشد كه قبل از ورود زيد به خانه، عمرو وارد خانه شده و با خارج شدن زيد، هم چنان كلى انسان در ضمن عمرو در خانه محقق مى باشد;

2. منشأ شك، «احتمال معيت» است; يعنى شك در بقاى كلى، ناشى از احتمال ورود هم زمان عمرو و زيد به خانه است; به بيان ديگر، كلى انسان در ضمن دو فرد به وجود آمده، ولى الآن نيز كه زيد خارج شده، باز كلى انسان به دليل بودن عمرو