خمينى، مصطفى، تحريرات فى الاصول، ج 3، ص 835.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص (462-461).

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 6، ص 112.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 483.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 7، ص 193.

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 5، ص 223.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 4، ص (100-99).

خمينى، روح الله، الرسائل، ج 1، ص 130.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 253.

بروجردى، محمد، مبانى حقوق اسلامى (مختلف الاصول)، ج 6، ص 160.

استصحاب فرد مشكوك

استصحاب مصداق متيقّن در سابق و مشكوك در لاحق

استصحاب فرد مشكوك، به استصحابى گفته مى شود كه مستصحب آن فردى معين مى باشد كه نسبت به آن يقين سابق وجود داشته، اما اكنون در آن ترديد شده است; در اين جا بقاى فرد مشكوك استصحاب مى گردد، مانند: استصحاب بقاى زيد در منزل و يا استصحاب بقاى نجاست سابق در لباس.

نكته:

در حقيقت، استصحاب فرد مشكوك همان استصحاب فرد معين است كه به اعتبار شك لاحق، به آن استصحاب فرد مشكوك گفته مى شود.

نيز ر.ك: استصحاب فرد معين.

خمينى، روح الله، الرسائل، ج 1، ص 132.

استصحاب فرد معين

استصحاب مصداق مشخص در خارج

استصحاب فرد معين، مقابل استصحاب فرد مردد مى باشد، و به استصحابى گفته مى شود كه مستصحب آن در خارج مصداقى معين دارد و يكى از خصوصيات آن بعد از شك استصحاب مى شود; براى مثال، شخصى به وجود زيد در منزل يقين داشت، ولى اكنون در آن شك مى كند و سپس وجود او را در آن منزل استصحاب مى نمايد. اين استصحاب نزد اصوليون حجت است.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 4، ص 411.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 6، ص 249.

استصحاب قهقرى

استصحاب شىء مشكوك در زمان سابق و متيقن در زمان لاحق

استصحاب قهقرى به استصحابى گفته مى شود كه مشكوك آن در زمان سابق و متيقن آن در زمان لاحق مى باشد; بر خلاف استصحاب مصطلح كه مشكوك آن لاحق و متيقن آن سابق است; براى مثال، مكلف يقين دارد كه الفاظ صلاة و صوم در زمان و زبان امام باقر(عليه السلام) و امام صادق(عليه السلام)، در عبادات خاص حقيقت بوده است، ولى شك مى كند آيا در زمان و زبان پيامبر(صلى الله عليه وآله) هم در همين معنا حقيقت بوده يا در معناى لغوى; در اين جا زمان متيقن، متأخر از زمان مشكوك است. و يا مانند اين كه شخص به عدالت زيد در روز جمعه يقين دارد، اما در روز پنج شنبه در آن شك مى كند; در اين مورد چنان چه با اجراى استصحاب، عدالت او در روز پنج شنبه ثابت گردد، استصحاب قهقرايى صورت گرفته است.

درباره حجيت اين استصحاب، بين اصوليون اختلاف است:

اصوليون امامى معتقدند استصحاب قهقرايى حجيت ندارد، مگر در يك مورد و آن در جايى است كه هم اكنون يقين وجود داشته باشد كه در نزد عرف لفظى براى معنايى وضع شده است و بعد شك به وجود آيد كه آيا در سابق - مثلا در عصر ائمه(عليهم السلام)- نيز براى چنين معنايى وضع شده بوده يا نه; در اين مورد با تمسك به استصحاب قهقرايى و اصالت عدم نقل، ثابت مى شود كه در آن عصر هم براى همين معنا وضع شده است. اما حجيت اين مورد، از باب حجّيت استصحاب مصطلح نيست، زيرا دليل حجّيت استصحاب اصلا شامل اين مورد - كه مشكوكِ آن در زمان سابق، و متيقّنِ آن در زمان لاحق است - نمى شود و از باب اصول عملى تعبّدى نيست بلكه از سنخ اصول لفظىِ عقلايىِ مورد امضاى شارع است، و در صورت تعارض با مفاد استصحابِ مصطلح، بر آن حكومت دارد، زيرا اصل، نمى تواند با دليل معارضه كند.

نيز ر.ك: استصحاب عدم نقل; استصحاب منعكس.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 4، ص 16.

قدسى مهر، خليل، الفروق المهمة فى الاصول الفقهية، ص 104.

خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 1، ص 114.

انصارى، مرتضى بن محمد امين، فرائد الاصول، ج 2، ص 547.

حيدرى، على نقى، اصول الاستنباط، ص 285.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 2، ص 252.

كوثرانى، محمود، الاستصحاب فى الشريعة الاسلامية، ص 62.

زنجانى، ميرزاباقر، تحرير الاصول، ص 10.

طباطبايى قمى، تقى، آراؤنا فى اصول الفقه، ج 3، ص (8-7).

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 7، ص 14.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 6، ص 14.

استصحاب كلى

حكم به بقاى مستصحب كلّىِ در ضمن افراد

استصحاب كلى، استصحابى است كه مستصحب (متيقن سابق) آن، كلى است; به بيان ديگر، هر گاه وجود كلى در ضمن فردى از افرادش يقينى باشد، آن گاه، در بقاى آن كلى شك شود و