است كه مجتهد آن را جهت مشترك ميان اصل و فرع مى داند و به سبب همين اشتراك، حكم را از اصل به فرع سرايت مى دهد;

[4]حكم اصل: حكمى شرعى است كه از راه نص يا اجماع براى اصل يا مقيسٌ عليه ثابت شده است و مجتهد قصد دارد از طريق قياس، آن را به فرع سرايت دهد

براى مثال، اگر نصى به حرمت خمر (شراب انگور) به خاطر مسكر بودن آن دلالت نمايد و مجتهد بخواهد از طريق قياس، حكم فقاع (آب جو) يا نبيذ (شراب حبوبات و ميوه جات) را مشخص نمايد، اصل عبارت است از خمر، فرع عبارت است از فقّاع يا نبيذ، علت عبارت است از اِسكار و حكم اصل عبارت است از حرمت.

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 1، ص (606-605).

زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص 58.

اصفهانى، محمد حسين، الفصول الغروية فى الاصول الفقهية، ص 382.

خضرى، محمد، اصول الفقه، ص 338.

غزالى، محمد بن محمد، المستصفى من علم الاصول (به ضميمه فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت)، ج 2، ص 248.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 2، ص 519.

بحرالعلوم، محمد، الاجتهاد اصوله و احكامه، ص 98.

ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ص (213-212).

حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص 824.

آمدى، على بن محمد، الإحكام فى اصول الأحكام، ج 2، ص 173.

زهيرالمالكى، محمد ابوالنور، اصول الفقه، ج 4، ص 56.

اركان منجزيت علم اجمالى

ر.ك: اركان تنجيز علم اجمالى

اركان نسخ

عناصر مقوّم نسخ

اركان نسخ، عناصرى است كه قوام نسخ به وجود آنها بستگى دارد و با نبود هر يك از آنها، نسخ تحقق پيدا نمى كند. اين عناصر عبارت است از: ناسخ; منسوخ; منسوخٌ عنه; ادات نسخ.

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 2، ص 935.

ازهديت راوى

فزونى زهد و تقواى راوى، از اسباب ترجيح دو روايت متعارض

زهد، اخص از ورع و به معناى ترك مشتبهات است و ازهديت راوى به اين معنا است كه يك راوى، زهد و تقواى بيشترى نسبت به راوى ديگر دارد.

ازهديت راوى از مرجحات غير منصوص است و در صورتى كه در مقام تعارض دو خبر، معتقد به تعدى از مرجحات منصوص باشيم، موجب ترجيح خبر است.

مجاهد، محمد بن على، مفاتيح الاصول، ص 689.

تهانوى، محمد اعلى بن على، كشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج 1، ص 610.

سجادى، جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، ج 2، ص 508.

اساليب نهى

شكل هاى متفاوت بيان نهى از طرف شارع

اساليب يا صُوَر نهى، شكل هاى متفاوتى از نهى كردن است كه شارع، نهى خود را با آنها بيان مى كند.

برخى از اين صور عبارت است از:

1. نهى با ماده (ن، ه، ى) مثل: «نهيتكم عن ذلك» يا «ينهى عن الفحشاء»;

2. نهى با صيغه، مثل: «اياك ان تفعل»، «لا تترك الصلاة»، «لا تقربوا مال اليتيم»;

3. نهى در قالب جمله خبرى منفى در مقام انشا، مثل: «نمى كنى» و «نمى روى» كه در حقيقت، به معناى «نبايد انجام دهى» و «نبايد بروى» است;

4. نهى به صورت لفظ تحريم، مثل: (حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ); بر شما مردار و خون حرام گرديده است»;[1]

5. نهى به صورت نفى حليت، مثل: (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ كَرْهاً); اى كسانى كه ايمان آورده ايد! براى شما حلال نيست كه از زنان با اكراه ارث ببريد»;[2]

6. نهى به صورت امر به ترك، مثل: (وَ ذَرُوا ظاهِرَ الْإِثْمِ وَ باطِنَهُ); و گناه آشكار و پنهان را رها كنيد»;[3]

7. نهى به صورت نفى فعل، مثل: (فَلا عُدْوانَ إِلاّ عَلَى الظّالِمِينَ); تجاوز جز بر ستم كاران روا نيست»[4]

[1]مائدة (5)، آيه 3

[2]نساء (4)،آيه 19

[3]أنعام (6)، آيه 120

[4]بقرة (2)،آيه 193

زحيلى، وهبه، الوجيز فى اصول الفقه، ص (215-214).

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 1، ص 233.

ولايى، عيسى، فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول، ص 359.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 105.

اسباب

ر.ك: سبب

اسباب اجمال

وسايل عروض ابهام در لفظ يا كلام

اسباب اجمال، امورى است كه باعث ابهام معناى لفظ يا كلام