اخبار ترجيح

احاديث بيانگرِ مرجّحات در مقام تعارض ادلّه

اخبار ترجيح، از اخبار علاجيه است كه در آنها، به تعدادى از مرجحات كه در مقام تعارض ادله غير متعادل به آنها تمسك مى شود، تصريح گرديده است و حل تعارض را در رجوع به اين مرجحات مى دانند، مانند: حديثى از امام صادق(عليه السلام) كه درباره اخبار متعارض نامتعادل و رجحان يكى از آن دو بر ديگرى چنين آمده است:

«اذا ورد عليكم حديثان مختلفان فاعرضوهما على كتاب الله فما وافق كتاب الله فخذوه و ما خالف كتاب الله فردوه فان لم تجدوهما في كتاب الله فاعرضوهما على اخبار العامة فما وافق أخبارهم فذروه و ما خالف أخبارهم فخذوه; هنگامى كه دو حديث مختلف به شما رسيد، آنها را بر كتاب خدا عرضه كنيد و سپس به هر كدام كه موافق كتاب بود عمل كنيد و هر كدام را كه مخالف كتاب بود كنار بگذاريد و اگر نه موافقت با كتاب داشتند و نه مخالفت با آن، آنها را در كنار روايات اهل سنت بگذاريد و هر كدام را كه موافق اخبار آنان بود رها كنيد و به هر كدام كه مخالف اخبار آنان بود عمل نماييد.

نكته: در اين كه ترجيح فقط با مرجحات منصوص است يا به غير آن نيز ممكن است، اختلاف نظر وجود دارد.

نيز ر.ك: اخبار ترجيح به احدثيت; اخبار ترجيح به شهرت; اخبار ترجيح به صفات راوى; اخبار ترجيح به مخالفت عامه; اخبار ترجيح به موافقت كتاب.

1. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج 18، ص (85-84).

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 7، ص 349.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 462.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 502.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 3، ص 544.

مغنيه، محمد جواد، علم اصول الفقه فى ثوبه الجديد، ص 448.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 8، ص 124.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 6، ص 182.

اخبار ترجيح به احدثيت

روايات دلالت كننده بر ترجيح حديثِ متأخّر به لحاظ زمان صدور

اخبار ترجيح به احدثيت، به آن دسته از روايات گفته مى شود كه در مقام تعارض دو يا چند روايت، حكم به رجحان حديث متأخر به لحاظ زمان صدور مى دهند.

توضيح: هرگاه دو يا چند روايت با يك ديگر تعارض كنند و يكى از آن دو از امام سابق و ديگرى از امام پس از او صادر گرديده و يا هر دو از يك امام در دو زمان صادر شده باشد، حديثى كه در زمان متأخر در زمان دوم يا از امام بعدى صادر شده، رجحان دارد.

برخى از رواياتى كه درباره ترجيح به احدثيت وارد شده، عبارت اند از:

1. روايت امام صادق(عليه السلام): «أرايت لوحدثتك بحديث العام ثم جئتنى مِن قابل فحدثتك بخلافه بأيّهما كنت تأخذ؟ قال: قلت: كنت آخذ بالأخير، فقال: رحمك الله; اگر امسال براى تو حديثى را بيان كنم، سپس سال آينده كه نزد من آمدى حديث ديگرى بازگو كنم كه از لحاظ محتوا بر خلاف حديث قبل باشد، به كدام يك عمل خواهى كرد؟ راوى عرض كرد: به حديث آخرى عمل خواهم كرد، حضرت فرمود: خداوند تو را رحمت كند»[1]

2. روايت هشام بن سالم از ابو عمرو كنانى قال: «قال ابوعبدالله(عليه السلام) : يا ابا عمرو أرايت لوحدثتك بحديث او أفتيتك بفتيا ثم جئتنى بعد ذلك فسألتنى عنه فأخبرتك بخلاف ذلك بأيهما كنت تأخذ؟ قلت: بأحدثهما و اَدَعُ الآخر. فقال: قد أصبت يا أباعمرو، أبى الله الا أن يعبد سرّا، أما والله لان فعلتم ذلك انه لخير لى و لكم و أبى الله عزوجل لنا ولكم في دينه الا التقية; ابو عمرو كنانى مى گويد: امام صادق(عليه السلام) به من فرمود: اى ابا عمرو! چگونه مى بينى، اگر براى تو حديثى نقل كنم يا فتوايى بدهم سپس بعد از مدتى بيايى و از همان مسئله سؤال كنى و من خلاف جواب قبلى را بدهم، به كدام يك عمل خواهى نمود؟ عرض كردم: به حديث آخرى عمل خواهم كرد و حديث اول را رها مى كنم. امام فرمود: مطلب را درست فهميدى و جواب صحيح دادى. اى ابا عمرو! خدا مى پسندد كه پنهانى عبادت شود، به خدا قسم اگر اين طور عمل نموديد، براى من و شما بهتر است و خدا تقيه در دينش را براى من و شما مى پسندد».

[1]حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج 18، ص 77

[2]همان، ص 80 و 79

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 7، ص 362.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 8، ص 188.

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 6، ص 195.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 3، ص 555 و 536.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 4، ص 500.

اخبار ترجيح به شهرت

روايات دلالت كننده بر ترجيح حديث داراى شهرت

مراد از اخبار ترجيح به شهرت، اخبارى است كه ملاك رجحان يكى از دو خبر متعارض غير متعادل را بر ديگرى، موافقت آن با شهرت روايى مى داند.

برخى از اين اخبار عبارت اند از:

[1]مقبولة «عمر بن حنظلة» كه در فرازى از آن آمده است: «... فان المجمع عليه لا ريب فيه»[1] مراد از «مجمع عليه» شهرت است نه اجماع