چيزى كه حق بودنش براى تو معلوم است; پس دنبال آن برو، و چيزى كه گمراهى آن براى تو آشكار است; پس از آن اجتناب كن، و چيزى كه نه حق بودن آن معلوم است و نه گمراهى آن بلكه در آن اختلاف وجود دارد; پس آن را به خدا واگذار كن[2]

3. «نعمان بن بشير» از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل مى كند كه آن حضرت فرمود: «حلال بيّن و حرام بيّن و بينهما شبهات لا يعلمها كثير من الناس، فمن اتقى الشبهات استبرأ لدينه و عِرضه و من وقع في الشبهات وقع في الحرام، كراعى الغنم حول الحمى يوشك ان يقع فيه، اَلا إنّ لكل ملك حِميً و ان حمى الله تعالى محارمه; حلالى است آشكار و حرامى است آشكار و بين اين دو، امور شبهه ناكى وجود دارد كه بيشتر مردم از آن اطلاع ندارند، پس كسى كه از شبهات پرهيز كند، دين و عِرض خود را بيمه نموده است، و كسى كه دنبال امور شبهه ناك برود داخل در حرام مى شود; مَثَل چنين شخصى همانند چوپانى است كه گوسفندان را نزديك مزرعه ديگران مى برد كه هر لحظه امكان دارد گوسفندان داخل در زراعت همسايه شوند. آگاه باشيد كه براى هر سلطانى قرقگاهى است و قرقگاه حق امورى است كه او حرام نموده است.

4. از امام باقر(عليه السلام) نقل شده كه فرمود: «رسول خدا فرموده است: ايها الناس حلالى حلال الى يوم القيامة و حرامى حرام الى يوم القيامة... و بينهما شبهات من الشيطان و بِدَعٌ بعدى من تركها صلح له امر دينه و صلحت له مروّته و عِرضه و من تلبس بها و وقع فيها و اتبعها كان كمن رعى غنمه قرب الحمى و من رعى ماشيته قرب الحمى نازعته نفسه الى ان يرعاها في الحمى; اى مردم! آن چه من حلال نموده ام تا روز قيامت حلال است و آن چه را حرام نموده ام تا روز قيامت حرام است... و بين اين دو شبهه هايى است از شيطان، و بعد از من بدعت هايى پيدا مى شود كه اگر كسى آنها را ترك كند امور دين او اصلاح مى شود و هم چنين جوانمردى و آبروى او حفظ مى شود و كسى كه جامه اين امور را به تن نمايد داخل در آنها خواهد شد و دنباله رو آنها است، همانند كسى كه گوسفندان خود را نزديك قرقگاه ديگران مى برد كه خواه ناخواه اين شخص وسوسه مى شود گوسفندان را داخل در مزرعه ديگران كند[3]

به اين احاديث، اشكالاتى وارد شده است، از جمله اين كه اوامر آنها ارشادى و استحبابى است.

[1]كلينى، محمد بن يعقوب، اصول كافى، ج 1، ص 67

[2]حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج 18، ص 118

[3]همان، ص 124

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 3، ص 68.

سجادى، جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، ج 1، ص 102.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 5، ص (97-91).

خمينى، روح الله، انوار الهداية فى التعليقة على الكفاية، ج 2، ص 88.

خمينى، روح الله، تهذيب الاصول، ج 2، ص 198.

انصارى، مرتضى بن محمد امين، فرائد الاصول، ج 1، ص 350.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 11، ص (332-325).

اخبار تخيير

احاديث دلالت كننده بر حجيت يكى از اخبار متعارض متعادل به طور نامعيّن

اخبار تخيير، به دسته اى از روايات گفته مى شود كه در باب تعارض اخبار، براى يكى از دو خبر متعارض متعادل به طور نامعين اثبات حجيت مى كنند[1]

توضيح:

وقتى دو يا چند روايت با يك ديگر تعارض كنند، نخست به مرجحات باب تعارض مراجعه مى شود و اگر دو روايت از هر نظر با هم مساوى باشند و مرجحى براى يكى از آنها پيدا نشود، بايد يكى از دو خبر را بنا بر ابتدايى بودن تخيير انتخاب كرده و تا آخر طبق آن عمل نماييم و الا اگر مدتى به يكى و مدتى بعد به ديگرى عمل شود، مخالفت قطعى لازم مى آيد.

مشهور اصوليون، عمل به روايات تخيير را هنگام تعادل واجب مى دانند.

يكى از اخبار تخيير، خبر ابن جهم از امام رضا(عليه السلام) است: «قلت: يجيئنا الرجلان و كلاهما ثقة بحديثين مختلفين و لايعلم ايهما الحق؟ قال: فاذا لم يعلم فموسع عليك بايهما اخذت; از امام هشتم(عليه السلام) سؤال نمودم: دو راوى كه هر دو آنها ثقه هستند دو حديث مختلف براى ما نقل مى كنند و نمى دانيم كدام يك حق است، حضرت فرمود: هنگامى كه اين چنين شد شما اختيار داريد به هر كدام كه خواستيد، عمل كنيد»2

[1]ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 4، ص 433

[2]حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج 18، ص 87

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 4، ص 493.

حيدرى، على نقى، اصول الاستنباط، ص 302.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 502.

طباطبايى قمى، تقى، آراؤنا فى اصول الفقه، ج 3، ص (221-217).

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 7، ص 338.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 589.

مغنيه، محمد جواد، علم اصول الفقه فى ثوبه الجديد، ص (440-439).

خمينى، روح الله، الرسائل، ج 2، ص 48.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 8، ص 102.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 6، ص 178.

اخبار تراجيح

ر.ك: اخبار ترجيح