اخبار بدون واسطه

ر.ك: خبر بدون واسطه

اخبار برائت

احاديث مورد استدلال بر حجيت اصل برائت شرعى

اخبار برائت، اخبارى از امامان معصوم(عليهم السلام) است كه به آنها براى حجيت اصل برائت شرعى استدلال شده است، مانند: حديث رفع و حديث حجب. براى مثال، در حديث رفع، پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرموده است: «از امت من نُه چيز برداشته شده است... كه يكى از آنها، جهل مى باشد»; بنابراين، اگر مكلف به اصل تكليف شك داشته باشد و بيانى نيز از شارع براى او نيامده و يا در دست رس او قرار نگرفته باشد، نسبت به آن تكليف جاهل شمرده شده و آن تكليف از او برداشته مى شود و براى ارتكاب يا عدم ارتكاب آن مؤاخذه نمى گردد.

برخى ديگر از مصاديق اخبار برائت، علاوه بر حديث رفع و حديث حجب، عبارتند از: حديث اطلاق; حديث حل; حديث سعة; حديث سفره; حديث سكوت.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 5، ص 102.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، 2، ص 336.

خمينى، مصطفى، تحريرات فى الاصول، ج 3، ص 396.

خمينى، روح الله، تهذيب الاصول، ج 2، ص 146.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 386.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 4، ص 446.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 10، ص 603.

عراقى، ضياء الدين، منهاج الاصول، ج 4، ص 38.

مغنيه، محمد جواد، علم اصول الفقه فى ثوبه الجديد، ص 258.

سبحانى تبريزى، جعفر، الموجز فى اصول الفقه، ص (320-315).

اخبار تثليث

احاديث تقسيم كننده امور به سه دسته، ومورد استدلال بر احتياط شرعى

اخبار تثليث كه مقابل اخبار توقف مى باشد، به اخبارى مى گويند كه از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و برخى امامان معصوم(عليهم السلام)وارد شده و در آنها، امور به سه دسته تقسيم شده است: حلال، حرام و مشتبه. اخبارى ها براى وجوب احتياط، به اين اخبار استدلال نموده اند، كه در ذيل، به برخى از آنها اشاره مى شود:

1. مقبوله «عمر بن حنظلة»: در اين خبر، ابتدا به مسئله حكميت و فتوا در مقام پايان دادن به خصومت و سپس به مسئله حل تعارض دو حديث پرداخته شده است و امام(عليه السلام)ملاك هاى ترجيح را ذكر نموده و مى فرمايد: «خذ بأعدلهما و أصدقهما و أورعهما; به آن روايتى كه راوى آن عادل تر، راستگوتر و باتقواتر است عمل نما». آن گاه سؤال و جواب هايى مطرح مى شود تا اين كه امام(عليه السلام) مى فرمايد: «خذ بما اشتهر بين اصحابك ودع الشاذ النادر; به آن روايتى كه بين اصحابت مشهور است عمل كن و روايت شاذ را كنار بگذار». و سپس حضرت چنين استدلال مى كند: «فان المجمع عليه لا ريب فيه; زيرا آن روايتى كه اجماع بر آن قائم شود و مشهور باشد، شكى در آن وجود ندارد» و بعد مى فرمايد: «انما الأمور ثلاثة: امر بيّن رشده; چيزى كه حق بودنش معلوم است، مانند: نوشيدن آب، كه ايرادى ندارد، و امر بيّن غيّه، چيزى كه گمراهى آن آشكار است، مانند: نوشيدن شراب، كه بايد از آن اجتناب شود، و امر مشكل; چيزى كه نه حق بودن آن معلوم است و نه گمراهى آن، مانند: شرب توتون، كه در اين مورد «يرد حكمه الى الله و رسوله(صلى الله عليه وآله). سپس حضرت(عليه السلام) به كلام رسول خدا(صلى الله عليه وآله) استشهاد مى كند كه فرمود: «حلال بيّن و حرام بيّن و شبهات بين ذلك، فمن ترك الشبهات نجى من المحرمات و من أخذ بالشبهات وقع في المحرمات و هلك من حيث لا يعلم»[1]

اخبارى ها براى وجوب احتياط در شبهات، به اين حديث تمسك نموده و مى گويند:

اولا: از جمله «المجمع عليه مما لا ريب فيه» به دست مى آيد كه در حديث شاذ، شك و ريب وجود دارد، و هم چنين از استشهاد حضرت به تثليث پيامبر(صلى الله عليه وآله) معلوم مى شود كه شاذ از چيزهايى است كه در آن ريب و شك وجود دارد و جزء دو گروه اول بيّن الرشد و بيّن الغيّ نيست. بنابراين، اگر كلام نبوى بر وجوب اجتناب از امر مشتبه دلالت نداشت، استشهاد به آن بر وجوب طرح خبر شاذ بى مناسبت و غلط بود.

ثانياً: از يك سو حضرت مى فرمايد: كسى كه شبهات را ترك كند از محرمات نجات پيدا مى كند و از سوى ديگر، در اين كه نجات از محرمات واجب است، شكى نيست، و از آن جايى كه «اجتناب از مشتبهات» مقدمه نجات از محرمات است، به عنوان مقدمه واجب، واجب مى گردد.

ثالثاً: حضرت فرمود: «من اخذ بالشبهات وقع في المحرمات و هلك من حيث لا يعلم»; شكى نيست كه نفس را در معرض ارتكاب حرام قرار دادن و به هلاكت انداختن آن، هم از نظر شرع و هم از نظر عقل حرام است، بنابراين; ارتكاب شبهات نيز از باب مقدمه حرام، حرام است.

2. روايت «جميل بن صالح» عن ابى عبدالله(عليه السلام) عن آبائه قال: قال رسول ا...(صلى الله عليه وآله) بعد حديث طويل» الأمور ثلاثة: امر بيّن لك رشده فاتبعه و امر بيّن لك غيّه فاجتنبه و آخر اختلف فيه فرده الى الله; امام صادق(عليه السلام)از پدرانش نقل مى كند كه آنها فرمودند: رسول خدا بعد از سخنانى طولانى، فرمود: امورى كه انسان با آنها سروكار دارد سه گونه اند: