و مركبه «ما» شارحه و حقيقته. لم ثبوتى و اثباتى.

هل بسيطه در هرجائى است كه محمول از افعال عموم باشد بدليل اينكه در هل بسيطه سئوال از وجود شئ است. و افعال عموم نيز چيزى غير از وجود را نمى‌فهماند. مانند «هل العنقا موجود».

علت اينكه باين «هل» بسيطه گفته شده نيز همين است كه سئوال فقط از وجود شئ است. بدون اينكه باوجود چيزديگرى همراه باشد. در افعال خصوص غير از وجود، معانى ديگر نيز دخالت دارند.

مانند خوردن، بردن، گفتن و ...

هل مركبّه. جائى است كه محمول آن مركّب باشد. باين معنى كه از افعال خصوص باشد سئوال بهل مركبه بعد از هل بسيطه است.

يعنى جائى است كه وجودش معلوم باشد مانند «هل ابوك عالم» بعد از آنكه فهميديم پدر مخاطب وجود دارد از علم او سئوال مينمائيم.

[ادوات ديگر استفهام‌]

«ما» حقيقيّه. بوسيله ماء حقيقيّه از ماهيّت و حقيقت شئ پرسش ميشود. مانند الانسان ما هو؟ در جواب اين سئوال بايد جنس و فصل در جواب بيآورند و بگويند حيوان ناطق هرچه كه حيوان ناطق نباشد انسان هم نيست. زيرا ماهيت انسان حيوان ناطق است. ماهيت يعنى ماهويّت شئ. آنچه كه تحقق و شيئيّت شئ بسته باو است كه اگر او نباشد آن حقيقت نيست.

«ما شارحه». بوسيله ماء شارحه طلب شرح الاسم مينمايند. مانند ما العنقاء. در جواب ميگوئيم: طائر.

لم ثبوتى. در جائى است كه از علت پى بمعلول مى‌برند. چنانكه از خورشيد پى به آفتاب ببريم. و مانند «زيد متعفّن الاخلاط و كلّ‌