در موصوف. هريك از ايندو قسم يا حقيقى غير ادعائى است يا ادعائى است. بنابراين حصر حقيقى 4 قسم شد 4- 2* 2. اضافى يا حصر موصوف است بر صفت يا حصر صفت است بر موصوف. و هريك از اينها يا حصر افراد است يا تعيين يا قلب 6- 3* 2. با حصر حقيقى رويهم شده 10 قسم است 10- 6+ 4.

[حصر صفت بر موصوف‌]

اينك مصنف ميگويد: هريك از حصر حقيقى و اضافى يا حصر موصوف است بر صفت مانند ما زيد الّا كاتب، كه زيد منحصر شده در كاتب بودن. و يا حصر صفت است بر موصوف مانند «ما كاتب الّا زيد» يعنى غير زيد كاتب نيست.

و المراد بالصّفة: منظور از صفت كه در اين مقام گفته شده صفت در اصطلاح علم نحو نيست، زيرا صفت نحوى تابع مخصوصى است كه دلالت بر معنائى دارد كه در ذات موصوف است مانند «جائنى زيد العالم» بلكه منظور از وصف صفت معنوى عارض بر غير است.

مانند «ما زيد الا قائم» قيام صفتى است كه عارض بر زيد شده و شكل وصف نحوى هم ندارد. همه معانى مصدرى نيز معانى حدثيّه‌اند كه ميتوانند وصف معنوى شوند.

غير الشمول: در عبارت شارح كه وصف نحوى تعريف شده تابع، جنس است و شامل همه توابع ميشود، قيد، «يدّل على معنى في متبوعه» بدل و عطف بيان و تأكيد غيرشمولى را خارج نمود زيرا در همه اينها تابع عين متبوع است نه آنكه دلالت كند بر معنائى كه در متبوع است.

قيد غير الشمول تأكيد با كلّ و اخوات كل را خارج ساخت. زيرا تأكيدهاى شمولى دلالت بر معنائى در متبوع دارد.