احتمال دوم آن است كه مراد از جمله «هل نجازى» مطلق جزاء باشد كه بنابراين، مثال براى قسم اول خواهد بود.

و ضرب اخرج: قسم دوم آن است كه جمله دوم همانند مثلها باشد از دو جهت: اول استقلال در معنى. دوم در كثرت استعمال مانند «قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ كانَ زَهُوقاً» جمله‌ «إِنَّ الْباطِلَ ...» چون كثرت استعمال دارد همانند مثل است.

و هو ايضا: براى تذييل تقسيم ديگرى است. و آن اينكه جمله دوم گاهى براى تأكيد منطوق اول است و گاهى براى تأكيد مفهوم آن.

قسم اول مانند آيه‌ إِنَّ الْباطِلَ. و قسم دوم مانند «و لست» بمستبق اخا ...

اين شعر از نابغه ذبيانى است كه بقول بعضى اشعر شعراى عرب است. يعنى و نيستى تو طلب بقاكننده دوستى مصاحبى را در حالتى كه اصلاح نكنى تو او را با عيبى كه در اوست. مردان پاكيزه و بى‌عيب كجا هستند. شاهد بر جمله «اىّ الرجال المهذب» است كه تأكيد كرده مفهوم جمله اول را كه «اخا لا تلّمه» است زيرا جمله اول مى‌فهماند كه هركسى را بيابى داراى عيبى است. و جمله دوم كه استفهام انكارى است تأكيد همين معنى را مينمايد.

ضمنا اين تقسيم براى قسم دوم تذييل نيست بلكه براى مطلق آن است و بهمين جهت شارح قيد ايضا را اضافه كرده است.

[تكميل‌]

و امّا بالتكميل: تكميل آن است كه بعد از كلامى كه خلاف مقصود را مى‌رساند جمله‌اى بيآوريم تا خلاف مقصود را دفع كند.

و جمله دوم گاهى در وسط و گاهى در آخر كلام ميآيد. و چون جمله دوم دفع خلاف مقصود مى‌كند بنام «احتراس» يا تكميل ناميده‌