است كه معنى را مى‌فهماند. و اينكه در فلان كلام چيزى در تقدير است يا نيست مربوط بقواعد فنّ نحو است بدليل اينكه اگر در اين آيه و شعر چيزى هم در تقدير نگيريم باز معنى بخوبى استفاده ميشود.

و بهمين جهت شارح ميگويد اگر آن چيزهائى كه بخاطر قواعد بايد در تقدير بگيريم در عبارت بيآوريم اطناب خواهد شد. پس نتيجه اينست كه عبارت آيه و شعر كمتر از اصل مراد نيستند.

[ايجاز]

و الايجاز ضربان: ايجاز گاهى به قصر است و گاهى بحذف. معنى ايجاز قصر آن است كه جمله بدون آنكه چيزى از آن حذف شده باشد معنى كاملى را بيان نمايد. مانند كلمات قصار حضرت امير المؤمنين على عليه السّلام و مانند اين شعر:

آيه‌ «فِي الْقِصاصِ حَياةٌ» از اين قبيل است كه با لفظ كم معنى فراوان را ميرساند. قسم دوم كه ايجاز حذف است بعدا بيان ميشود.

و ذالك لانّ معناه: معنى آيه شريفه اينست كه انسان هرگاه بداند كه هرگاه كسى را بكشد بدستور خداوند كشته خواهد شد، اقدام به كشتار نمى‌كند و چه بسيار قتلها كه بوسيله اين حكم الهى از بين ميرود و با از بين رفتن قتلها براى مردم جامعه، حيات بوجود خواهد آمد.

و لا حذف فيه: در اين آيه چيزى حذف نشده و بهمين جهت ايجاز بقصر بود. اگر كسى بگويد متعلّق فى القصاص محذوف است.

جواب اينست كه احتياجى باين محذوف در معنى نمودن جمله نيست. و فرق اين آيه با ايجاز بحذف كه بعدا خواهد آمد در اين است‌