نام کتاب : آئين بلاغت: شرح مختصر المعانى نویسنده : شیرازی، احمد امین جلد : 1 صفحه : 196
بگوئيم الفاظ و معانى را كه با
يكديگر بسنجيم يا الفاظ با معانى برابرند در اين صورت مساوات است يا كمترند ايجاز
است يا بيشترند اطناب است. پس مساوات آن است كه لفظ و عبارت باندازه معانى كه
مقصود متكلم بوده است باشد. و ايجاز جائى است كه الفاظ از معانى منظور كمتر باشند
ولى معنى را برساند. كه اگر نرساند ايجاز مخلّ است. و اطناب آن است كه الفاظ از
معانى مراد بيشتر باشند و الفاظ بيشتر مفيد فايده هم باشند و اگر مفيد نباشند بنام
تطويل ناميده ميشود.
و احترز بواف:
مصنف در تعريف ايجاز گفته بود «بلفظ ناقص عنه واف» بقيد «واف» احتراز از ايجاز
مخلّ كرد. ايجاز مخلّ آن است كه لفظ ناقص از اصل مراد باشد و منظور را نفهماند
مانند و العيش خير فى ... اين شعر از حارثه حلّزه يشكرى است كه يكى از اصحاب
معلقات است. و سه كلمه حذف شده يكى بعد از عيش. يعنى العيش الناعم. دوم از «ممّن»
يعنى من عيش من عاش. سوم فى ضلال العقل. پس ايجاز دارد. امّا چون معنى را
نمىرساند مخلّ است منظور شاعر اينست كه زندگى بهتر است در سايههاى احمقى از
كسىكه زندگى كرده بزحمت و مشقت در سايه عقل و فهم. و كلامش اين معنى را نميرساند.
[تطويل و حشو]
و احترز بفائدة:
مصنف در تعريف اطناب گفته بود ان يكون زايدا عليه لفائدة به قيد لفائده از تطويل و
حشو احتراز نمود. تطويل آنست كه لفظ زائد بر اصل مراد باشد ولى آن زيادى فائدهاى
نداشته باشد.
و از دو حال بيرون نيست زيرا يا آن
زياده متعيّن است كه بنام حشو
نام کتاب : آئين بلاغت: شرح مختصر المعانى نویسنده : شیرازی، احمد امین جلد : 1 صفحه : 196