تضاد. زيرا هرگاه اعطاء را در نظر بيآوريم ممانعت از آن نيز بنظر ميآيد و بعدا خواهيم گفت تضاد از اقسام تناسب است.

و امّا عند تغايرهما: مثالهاى قبل مربوط به اتحاد دو مسنداليه بود.

اگر بين دو مسنداليه اتحاد نباشد مغاير مى‌شوند. و هرگاه مغاير شدند بايد بينشان تناسب باشد. تناسب بين دو نفر به دوستى، دشمنى، همسايگى، همسفرى و ... است. پس در مثال «زيد طويل و عمرو قصير» در صورتيكه زيد و عمرو نسبت بهم دوست، دشمن، شريك و ... باشند عطف صحيح است و در غير اينصورت غيرجايز. مانند «خفّى ضيّق، و خاتمى ضيّق» كه مسندها متحدند. ولى مسنداليه‌ها نسبت بهم غيرمرتبط. مثال «زيد شاعر و عمرو طويل» نيز بجهت عدم تناسب مسندها صحيح نيست اگرچه بين زيد و عمرو تناسب باشد.

[جامع بنظر سكاكى‌]

السكاكى ذكرانه: سكاكى بحث جامع را روى ميزان و معيار علمى و فلسفى برده است و بعنوان مقدمه بايد گفت: انسان نيروئى بنام قواى ظاهرى دارد كه بنام حواسّ خمس ناميده شده و بنامهاى سامعه، باصره، لامسه، ذائقه، شامّه خوانده ميشود. و نيروئى بنام باطنى دارد كه بنامهاى عقليّه، واهمه، حسّ مشترك و قوه مفكّره ناميده شدند. مورد بحث ما همين قوى هستند. و شرح هريك چنين است: قوه عاقله قائم بنفس است كليات و آنچه جارى مجراى آنها است مانند جزئيات مجرّده را درك مى‌كند. قوه عاقله داراى خزانه‌دارى است كه بنام‌هاى عقل فيّاض، واهب الصور، عقل عاشر و عقل فعّال ناميده ميشود.