فرق جوهرى بين حق و حكم‌

اقوال در حق‌

حق عبارت است از ماهيت اعتباريه: «الحق عبارة عن الماهية الاعتباريه»؛ بنابراين، يك ماهيت مقولى حقيقيه نيست. ماهيت اعتباريه گاه به جعل شرعى است و گاه به جعل عقلايى؛ يعنى در مواضعى شرع و در مواضعى عقلا بما هم عقلا در حيطۀ كار خودشان آن را وضع مى‌كنند.

گروهى معتقدند حق همان ملك است و از احكام وضعيه است و گروهى گفته‌اند حق از حيث شدت و ابرام عبارت از ملكيت ضعيف است و ضعيف‌تر از ملك است. گروه ديگر نيز معتقدند حق عبارت است از سلطنت ضعيفه و بالاخره مطابق قولى ديگر حق هيچ كدام از اينها نيست؛ بلكه امرى است اعتبارى همانند ساير احكام وضعيه.

بايد يادآور شويم كه امور اعتباريه شدت و ضعف نمى‌پذيرند بلكه دائر مدار وجود و عدمند. بحث در شدت و ضعف و ملكيت ضعيفه يا سلطنت ضعيفه خلاف تحقيق است و قابل پذيرش نيست.

آيا حق يك مقولۀ واحده است؟

آيا حق يك مقولۀ واحده است يا نه؟ در باب معرفت اشياء گفته مى‌شود گاهى شناخت يك چيزى از راه معرفت موضوع آن و گاه از راه معرفت غايات و گاه شناخت از راه فهم آثار آن است. در اكثر تعاريف ما، تعريف حقيقى يعنى تعريف به جنس و فصل نيست بلكه تعريف شرح الاسم و تعريف به‌