لسان «مٰا عَلَى الْمُحْسِنِينَ» چنين بود در مى‌يابيم كه «مٰا عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِنْ سَبِيلٍ» بر قاعدۀ اتلاف حكومت واقعيه دارد البته نه در همه جا، بلكه در جايى كه عنوان محسن صدق بكند. اگر گفتيم حكومت دارد، قاعدۀ احسان را توسعه مى‌دهيم و تصرف در عقد الحمل من اتلف مال الغير ... مى‌كند و مى‌گويد من ادعا مى‌كنم كه او متلف نيست پس وقتى متلف نيست (چون محسن است) مى‌گوييم «مٰا عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِنْ سَبِيلٍ». فى الواقع نتيجۀ امر تخصيص قاعدۀ اتلاف خواهد بود.

بنابراين عموم قاعدۀ اتلف معنون مى‌شود به اين نحو المتلف غير المحسن يكون ضامنا.

ب. حكم عقل‌

دليل دوم، قاعدۀ حكم عقل است بر اينكه محسن ضامن نيست به دليل ملاك شكر منعم؛ اين معنى از بديهيات عقل است كه به منعم نبايد اسائه كرد، آيۀ شريفه هم كه مى‌گويد: «هَلْ جَزٰاءُ الْإِحْسٰانِ إِلَّا الْإِحْسٰانُ» اشاره به همين حكم عقلى دارد، هر عقل سليمى مى‌گويد كه نبايد به محسن اسائه كرد و مسلم است كه محسن هم منعم است يعنى بر گردن ديگرى حق پيدا مى‌كند. پس بايد در مقابل احسان به او احسان كرد اگر او را ضامن كنيم اين اسائه به محسن است و ما اين را از ادلۀ توحيد و پرستش بارى تعالى مى‌دانيم.

در اين مورد حكم عقلى از مواردى است كه در آن نمى‌توان خدشه كرد، چون «هَلْ جَزٰاءُ الْإِحْسٰانِ إِلَّا الْإِحْسٰانُ» از احكام «عقلا بما هم عقلا» است و جزء آراى محموده است و از مواردى است كه قاعدۀ ملازمه كل ما حكم به العقل حكم به‌