از قاعدۀ عدم ضمان خارج و مستثنى مى‌كند، چيست؟

3 مراد از تعدى و تفريط‌

بنابر آنچه شارع مقدس در مورد ضمان بيان كرده است مثل صحيحۀ ابى ولّاد و مانند آن، خروج متصرف مأذون از مواردى كه اذن دارد به خودى خود موجب ضمان است. بنابراين تعدى و تفريط به معنى اتلاف مال نيست زيرا اتلاف خود سبب مستقلى براى ضمان است. پس اگر كسى كه امين است فعل يا ترك فعلى را انجام دهد كه از حدود اذن صاحب مال خارج باشد و در اين اثنا مال تلف شود، او ضامن خواهد بود چون تفريط يا تعدى كرده است.

معنى عرفى تعدى، تجاوز است. بى‌ترديد اگر امين كارى كه نسبت به مال امانت انجام مى‌دهد تجاوز از حدود اجازه مالك باشد يا عملى را كه بايد براى حفظ مال انجام مى‌داد ترك كند، از حالت متصرف مأذون خارج مى‌شود و در اين صورت اگر مال تلف شود او ضامن خواهد بود به مقتضاى قاعدۀ «و على اليد ما اخذت حتى تؤديه».

به صراحت صحيحه ابى ولاد، وى استر را براى مكان معينى در اجاره داشت اما او آن را به مكان ديگرى منتقل كرد لذا معصوم (ع) حكم داد كه اگر استر تلف شود موجب ضمان است. اما تفريط عبارت است از ضايع كردن و بى‌شك ضايع كردن مال با اتلاف برابر نيست و ايجاد نقص كه هر دو از اسباب ضمان مى‌باشند. افراط مانند تعدى به معنى تجاوز است ولى تفريط به معنى ضايع‌